journalistiek over mondiale samenwerking

Marc Broere beschrijft waarom de Abel Herzberg-lezing van Sigrid Kaag zo belangrijk en waardevol was en bouwt verder aan het nieuwe narratief voor mondiale solidariteit en internationale samenwerking.

Het was vooral de Abel Herzberg Lezing van minister Sigrid Kaag die afgelopen week in het oog sprong. Eindelijk weer eens een echt goede speech van een Nederlandse politicus, waarin visie werd getoond en waarin iemand zich kwetsbaar durfde op te stellen en haar nek boven het maaiveld uitstak.

De minister ging in op het opkomende populisme in Nederland en de gevolgen en gevaren die dit volgens haar heeft voor de rechtstaat. Ze waarschuwde voor de gevaren van ‘halve waarheden, manipulatie en fake news.’ Er is een gezegde dat luidt: Spreken is zilver, zwijgen is goud. Dat klopt volgens Kaag als een bus, ‘maar niet als het om universele waarden gaat. Niet als het gaat om positie nemen tegen antisemitisme. Tegen xenofobie. Tegen racisme.’

Dat er toch zoveel gezwegen wordt, baart Kaag zorgen. ‘Die stilte, de stilte van het wegkijken, is onheilspellend. Die stilte kan langzaam maar zeker aanzwellen tot collectief zwijgen. Een zwijgen dat uiteindelijke oorverdovend kan worden. Dat maakt dat we de risico’s in onze samenleving niet meer zien. Dat we signalen niet meer verstaan.’ Het was een duidelijk statement dat Kaag maakte: buig niet mee met het populisme in de hoop om kiezers te paaien, zoals VVD en CDA steeds vaker doen, maar blijf staan voor je standpunten en principes.

Zoals altijd kreeg de minister meteen een hoop bagger over zich heen op sociale media.  Telegraaf-columnist Leon de Winter noemde haar schamperend ‘de minster van subsidie.’  Volgens Thierry Baudet was de lezing weliswaar filosofisch en onderhoudend maar de inhoud ‘filosofisch totaal verward.’  De toespraak van Kaag laat vooral ook zien hoe je deze mensen tegemoet moet treden: met woorden en argumenten. Populistische politici en opiniemakers die oproepen tot verdeeldheid doen het meteen in hun broek als ze met krachtige argumenten worden bestreden, zoals Kaag deed.

Ook voor de grote groep Nederlanders die wél staan voor die universele waarden is het een stevige hart onder de riem dat er een bewindspersoon is die deze waarden nog openlijk vertegenwoordigt in het kabinet. Kaag kreeg daarom naast de voorspelbare kritiek ook ontzettend veel steun voor haar speech. Zo noemde Volkskrant columnist Sheila Sitalsing  de toespraak van de minister ‘zinderend’  en een ‘verademing’. Tom Jan Meeuws van het NRC wijdde zelfs een apart nieuwsartikel aan de lezing waarin hij de reacties op een rij zette.  Deze positieve reacties laten zien hoezeer mensen behoefte hebben aan politici en mensen met een verhaal dat de waan van de dag ontstijgt.

Het nieuwe gewoon

De toespraak van Kaag laat eveneens zien hoe het vandaag de dag met Nederland is gesteld. Namelijk dat een politicus die een keer niét de kiezer naar de mond praat wordt gezien als positieve uitzondering, en dat het verdelen en tegen elkaar opzetten van mensen om de kiezer te paaien kennelijk het nieuwe gewoon is geworden.

Ik moest hier ook aan denken toen we gisteravond Kathleen Ferrier als gast hadden tijdens onze serie masterclasses over ‘Leiderschap in een veranderende wereld.’ De oud-politica van het CDA is enkele weken geleden teruggekomen na een verblijf van 5 jaar in Hongkong.  Vanuit de zinderende en lang niet altijd positieve ontwikkelingen in China naar een land waar volgens haar de afgelopen vijf jaar alles wel stil lijkt te hebben gestaan en er zelfs eerder sprake is van achteruitgang. Ferrier vertelde over haar  docentschap aan de Baptist University van Hongkong;  ze had inspirerende verhalen over haar honory hoogleraarschap aan de Asian University for Women in Bangladesh; ze sprak vol passie over haar werk met vrouwelijke parlementsleden in Myanmar.

De rode draad was dat het allemaal mensen zijn die iedere kans vastgrijpen om iets van het leven te maken en die iedere mogelijkheid voor een beetje meer democratie met liefde omarmen. Dit terwijl we in Nederland de democratie steeds meer bespotten en ook niet nieuwsgierig meer zijn naar elkaar en de wereld om ons heen. En dit terwijl we in Nederland en andere landen steeds meer stemmen op leiders die politieke rechten weer willen afbreken. Omdat we denken dat dit type leiders wél naar ons luistert.

Ik hoop van harte dat Kaag een trend heeft gezet en ben blij dat mensen als Kathleen Ferrier nu weer in Nederland wonen. Met een knipoog naar het oude gezegde van Karl Marx zou ik willen zeggen: Wereldburgers uit alle streken van Nederland, verenigt u!

Dan de bouwstenen voor een nieuw verhaal van deze week. Dit was officieel alweer de laatste week van  ‘Reinventing the Message’, hoewel we het kennisdosssier open laten en met enige regelmaat blijven aanvullen met nieuwe stukken. Zo houdt u nog een prachtig dubbelinterview met de topjournalisten Sinan Can en Minka Nijhuis tegoed. En nog een aantal ingezonden stukken van lezers. Op basis van de oogst en de bouwstenen ga ik nog aan een mooi eindproduct werken dat in ons magazine zal worden gepubliceerd. Ook de stukken die we afgelopen week hebben gepubliceerd, leverden weer een paar uitstekende inzichten op.

Solidariteit begint bij jezelf

Het lijkt een voor de hand liggende kop die boven de bijdrage van Roman Baatenburg de Jong stond: ‘Solidariteit begint bij jezelf.’  Maar hij is maar al te waar. Solidariteit begint daar waar de vrijheid of bestaanszekerheid van anderen wordt aangetast, schreef Roman. Met andere woorden: bij ons eigen handelen. Als ik hier verder op voortborduur zit hier ook heel sterk een van de kantelpunten in van het narratief van mondiale solidariteit en ontwikkelingssamenwerking. Lange tijd waren mondiale solidariteit en ontwikkelingssamenwerking onderwerpen van dáár, iets van ver weg. We waren solidair met bevolkingen in Latijns-Amerika of Zuidelijk Afrika die onderdrukt werden, we steunden met ontwikkelingshulp projecten in de Sahel of in India zonder aan de onderliggende politieke machtstructuren te werken. Nu is het besef toch wel doorgedrongen dat er ook dingen hiér moeten veranderen, dat wij wat doen gevolgen heeft voor de mensen dáár, en dat je daar als burger iets aan kan doen: door je consumptiegedrag, door de keuze die je hebt tijdens verkiezingen, en door het laten horen van je stem en druk uit te oefenen. Dit zou eigenlijk de centrale boodschap van alle ontwikkelingsorganisaties in hun communicatie-uitingen moeten zijn.

Herkenbaarheid brengt de grote wereld dichtbij

Over de gewone mensen die momenteel zo populair zijn bij politici en in de media wordt gezegd dat onderwerpen uit de grote wereld hen niet interesseren. Te moeilijk, te ver, te saai. Maar dat kan veranderen als je de werkelijkheid van verweg doeltreffend opdient. Want goede journalistiek is niet een kritiekloos of gemakzuchtig doorgeefluik, maar een serieus vak. Twee ingrediënten zijn daarbij belangrijk: wat je wilt vertellen moet herkenbaar zijn. En er moet zicht zijn op een oplossing. Wil je de gemiddelde krantenlezer die zelf ook van alles aan zijn hoofd heeft bereiken met verhalen uit de grote wereld, dan moeten die dus herkenbaar zijn maar zich ook niet beperken tot een troosteloze opsomming van uitzichtloze treurigheden. Niet alleen de harde realiteit beschrijven maar deze larderen met de pogingen van mensen om hun eigen leven te verbeteren. Krantenlezers zijn heel geïnteresseerd in echte oplossingen. Ook omdat het motiveert belangstelling te hebben voor verre landen waar je op zichzelf weinig mee hebt. Die landen gaan boeien omdat ze er niet uitsluitend in de ellende zitten, maar zich er ook energiek tegen te weer stellen. Hoop doet letterlijk leven, moedeloosheid leidt tot niets.

Compassievolle communicatie

Veel mensen die zich met mondiale solidariteit en ontwikkelingssamenwerking bezighouden zijn buitengewoon somber over de toekomst van de wereld. Ze voorzien op termijn eerder een toename dan een afname van armoede, conflict en klimaatverandering.  In de snel groeiende discipline van de eco-psychologie in de VS blijkt dat het gevaar van apathie op de loer ligt, een beschermingsmechanisme bij situaties die overweldigend zijn en waarvan het einde niet in zicht is. Apathie is niet zozeer een tekort aan betrokkenheid, maar een teveel: we raken verstrikt in zorgen, emoties en machteloosheid.  Onze verwevenheid en medeplichtigheid met het klimaatvraagstuk en andere complexe mondiale vraagstukken zijn zo overweldigend dan we niet anders kunnen dan dichtklappen, wegkijken en doorgaan met de orde van de dag.

Het bespreekbaar maken van deze gevoelens kan helpen om oplossingen en  betrokkenheid los te weken. Het gaat erom dat het veel normaler wordt om eerlijk te spreken over hoe we ons voelen over de angstaanjagende ontwikkelingen op onze planeet, en bezorgdheid, twijfel, schaamte en schuldgevoel, enthousiasme en strijdlust gewoon op tafel te leggen. In de context van armoedebestrijding en strijd tegen sociale onrechtvaardigheid, vragen we namelijk nogal wat van onszelf en onze lezer, donateur of gesprekspartner. Namelijk: om zich open te stellen voor complexe situaties waar niet direct een eenduidige oplossing voor is, om te luisteren naar pijnlijke verhalen, zich in te leven in verdrietige gebeurtenissen. In de hoop dat de ander eenzelfde morele woede, vurig enthousiasme of voorzichtige nieuwsgierigheid kan voelen om zich te verbinden met mensen en situaties die in eerste instantie – veilig – ver van hun /ons bed zijn.