journalistiek over mondiale samenwerking

Tien jaar lang werkte de Oegandees Sean Patrick binnen de ontwikkelingssector. Maar omdat hij daar naar eigen zeggen geen duurzame verandering kon bewerkstelligen, begon hij als ‘pastarebel’ zijn eigen bedrijf, de Green Banana Food Company. Hoe kijkt hij aan tegen de beleidsnota ‘Investeren in perspectief’ van minister Kaag?

Deel 1 van een serie waarin zuidelijke experts hun visie op de beleidsnota geven.

In Nederland mogen de meningen over de beleidsnota Investeren in Perspectief van minister Kaag verdeeld zijn, maar Sean Patrick, CEO van Green Banana Food Company, weet het zeker: deze nota is een grote stap vooruit. ‘In de nota van minister Kaag staat het begrip armoede centraal. Armoede is de grondoorzaak van andere problemen zoals ziektes, gebrekkig onderwijs, grote migratiestromen, noem maar op. Maar empathie gaat de armoede niet oplossen. De beste manier om mensen uit armoede te helpen is door ze te leren hoe ze zelf geld kunnen verdienen. Ontwikkelingsorganisaties voeren altijd projecten uit zonder te kijken naar wat de mensen echt nodig hebben. Als mensen geld hebben kunnen ze naar het ziekenhuis, naar school, kunnen ze hun eigen huis bouwen. Ze lossen zelf hun problemen op. Als je mensen niet toestaat om geld te verdienen blijven ze afhankelijk van ontwikkelingshulp en de bevliegingen van de politicus die op dat moment aan de macht is.’

Patrick is goed bekend met de ontwikkelingssector. Tien jaar lang was hij werkzaam voor onder meer de RAIN Foundation in landen als Sierra Leone en Ethiopië. Na verloop van tijd ondervond hij een ‘breekpunt’. ‘Er was geen duurzame verandering. We stopten miljoenen in een project, en wat kreeg je ervoor terug? Waterputten die kapot gaan na zes maanden, en mensen die er niet beter van worden. Toen dacht ik echt, wat doe ik hier nog?’

Hij besloot om het over een andere boeg te gooien. Patrick, een zelfbenoemde ‘pastarebel’, werd de oprichter en CEO van Green Banana Food Company, een sociale onderneming gericht op het gebruik van groene bananen voor het produceren van ander voedsel, bijvoorbeeld pasta of koekjes. ‘Er zit zoveel potentieel in de Afrikaanse landbouwsector,’ vertelt hij op zijn kantoor, 18 hoog in Rotterdam-West. ‘Boeren zijn niet arm omdat ze lui zijn, maar vanwege de manier waarop het voedselsysteem is ingericht. Wij willen een shared value system opzetten dat ervoor zorgt dat ik met mijn bedrijf en de lokale boerengemeenschap van elkaar profiteren en elkaar steunen.’

Gevoelige bedrijven?

Je maakt je niet populair in de ontwikkelingssector als je verkondigt dat bedrijven de oplossing kunnen bieden, meent Patrick. En toch: ‘Het bedrijfsleven is het beste medium omdat het zo gevoelig is voor de behoeftes en wensen van de klant. Als je iets fout doet, kan je zo al je geld kwijt zijn in één dag.’

De Green Banana Food Company hoort tot het midden- en kleinbedrijf. Dat krijgt veel aandacht in Kaags beleidsnota. Nederland wil graag zijn sterke internationale marktpositie behouden en ziet het (Nederlandse) mkb als onbenut potentieel dat een stimulans moet krijgen om over de grenzen te ondernemen. Daarnaast wordt ook het lokale mkb als motor voor ontwikkeling gezien omdat het ter plekke banen creëert. In Patricks visie is dat de uitkomst van een symbiotische relatie tussen klant en bedrijf die ‘het beste uit elkaar haalt’.

‘De klant heeft directe invloed op het succes en voortbestaan van bedrijven, dat is ware democratie. De keuze waar jij je geld in stopt is de jouwe. Het midden- en kleinbedrijf is ontzettend gevoelig voor de behoeftes van mensen. Neem duurzaamheid. Als ik geen goede prijs betaal voor de juiste materialen, doet iemand anders het wel. Ik moet aan mijn klanten kunnen aantonen wat ik doe. De traceerbaarheid en de openheid van de industrie is belangrijker dan ooit. Jij bent verantwoordelijk tegenover jouw klanten, en zij beïnvloeden uiteindelijk de beslissingen van het bedrijfsleven. Als we denken aan bedrijven stellen we ons een man in pak voor. Maar die zit op die plek omdat jij het toestaat.’

David versus Goliath

Als elk bedrijf zich gedraagt zoals Patrick het omschrijft, wordt minister Kaag heel blij en kan het mkb inderdaad bijdragen aan ontwikkeling. Maar kunnen die ‘kleintjes’ wel op tegen grotere bedrijven die welllicht minder direct gevoelig zijn voor het gedrag van een groep bewuste consumenten? Grote bedrijven als Unilever en Philips worden geprezen voor hun verschuiving naar duurzaamheid. Maar er klinkt ook gemor dat die verschuiving minimaal is en langzaam gaat. En kun je ontwikkelingssamenwerking verwachten van bedrijven met een winstoogmerk?

‘Er is altijd wantrouwen geweest tegenover grote bedrijven, maar nu zijn er meer keuzes. Kijk, het bedrijfsleven verandert. Het moet wel. Technologie is nu toegankelijker en het is makkelijker een start-up te lanceren. Kijk maar naar Unilever. Ik dacht altijd dat Unilever een Oegandees bedrijf was, want alles wat je maar kon bedenken viel onder dat merk – zeep, boter, noem het maar op. Nu komen er steeds meer lokale zeepproducenten op. En dat dwingt die grote bedrijven ook om duurzamer en efficiënter te worden om nog competitief te blijven, want dat is wat de consument wil. Dat kan natuurlijk voor de schijn zijn, maar daar kan je je niet lang achter verschuilen. Uiteindelijk vindt die oprechte verschuiving echt wel plaats.’

Kritiek

Heeft Sean Patrick nog verbeterpunten voor de nota van de minister? ‘Midden- en kleinbedrijf is een te vage term. De Nederlandse overheid moet kritisch kijken naar wie daaronder valt en wie niet. Nederland moet zich richten op het mkb dat klantgericht is, dus niet bijvoorbeeld vrouwengroepen die worden opgezet door een ngo om een framework te hebben waardoor ze subsidie kunnen krijgen. Een midden- en kleinbedrijf moet je kunnen opschalen, de ondernemers hebben een bepaalde specialisatie of expertise die ze op de markt proberen te brengen.’

‘Ten tweede moeten ze er bij het ministerie op bedacht zijn niet al te veel te letten op cijfers en snelle resultaten. Bij bedrijven gaat het om het eindproduct. Het product moet stabiel zijn, een goede kwaliteit hebben. Ik kon mijn product een jaar geleden op de markt krijgen. Maar toen was de kwaliteit minder, waren de klanten ontevreden geweest en waren ze niet meer teruggekomen. Als de overheid echt gaat pushen om snelle resultaten te behalen ben ik bang dat veel bedrijven dit gaat overkomen omdat ze zo graag die overheidssteun binnenhalen. We moeten onszelf tot stand kunnen brengen, en dat duurt langer dan een jaar.’

‘Verder, dat wordt wel even in de nota benoemd, moeten ambassades echt een hoofdrol spelen willen we de doelen van deze beleidsnota kunnen realiseren. Er moet een fysieke ruimte zijn waar je als ondernemer het land Nederland en de kansen die het biedt kunt opzoeken en waar je samenwerking aan kunt gaan. Nu willen mensen nooit ambassades in, het zijn doodenge ruimtes waar je alleen maar heen gaat als je een visum nodig hebt. Maar Nederland moet zich openstellen en laten zien dat het bereid is om te luisteren naar de ideeën en vooral ook naar de behoeftes van deze ondernemers.’

 ‘Iedereen kent de problemen nu, laat zien waar de kansen liggen’

Plek van mogelijkheden

Deze nieuwe op het midden- en kleinbedrijf georiënteerde aanpak leidt hopelijk ook tot meer zelfvertrouwen op het continent zelf. Patrick: ‘Een nare bijwerking van westerse ontwikkelingssamenwerking is dat ze Afrika neerzet als een hopeloze en armoedige plek, waar niks groeit en boeren een droevig bestaan leiden. Vind je het dan gek dat jonge Afrikanen niet de landbouw in willen? Die zien dat beeld en denken “dat doe ik maar niet, dan word je gelijk arm en hopeloos”. En het beïnvloedt de huidige boeren ook, want ze worden als arm bestempeld door de hele wereld, en arm slaat niet alleen op geld. Het wordt een state of mind, hun hele bestaan is arm. Dan geloven ze ook niet meer in hun waarde, en laten ze zich overrompelen door afnemers. “Die weten het beter”, denken ze dan, terwijl dat vaak helemaal niet zo is.’

‘Ik merk het zelf ook. Als ik een business meeting in ga en mensen voor de eerste keer ontmoet, gaan hun wenkbrauwen omhoog als ik vertel dat ik Sean Patrick ben. Ze hadden natuurlijk een Ier verwacht. Komt er een Oegandees binnen. En gelijk moet ik me extra bewijzen, want zij hebben – wellicht onbewuste – vooroordelen en reserves over zakendoen met een Afrikaan. En dat komt ook door ontwikkelingssamenwerking, met haar negatieve beeld van Afrika.’

Patrick leunt naar voren met het enthousiasme van een zelfverzekerde zakenman. ‘Iedereen kent de problemen nu, laat zien waar de kansen liggen. Het barst van jonge, bereidwillige mensen die grote ideeën hebben en er hard voor willen werken. We moeten het beeld van Afrika omvormen tot plek van mogelijkheden.’