journalistiek over mondiale samenwerking

Vorige week dinsdag werd in de Tweede Kamer het nieuwe beleid voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen besproken tijdens het notaoverleg IMVO. Minister Kaag verbaasde vriend en vijand door in rap tempo een reeks nieuwe acties aan te kondigen. Toch is de strijd om mensenrechtenschendingen en milieuschade voorgoed uit de productieketens van Nederlandse bedrijven te bannen nog niet gewonnen, schrijft Kelly Groen van ActionAid. Er gloort hoop maar voor de mensen uit productielanden die dagelijks gebukt gaan onder ernstige misstanden tikt de klok.  

2020 zou je het jaar van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen kunnen noemen. In Nederland kondigde minister Kaag aan om aan de slag te gaan met de toezegging uit het regeerakkoord: ‘De IMVO (internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen)-convenanten worden voortgezet. Na twee jaar wordt bezien of en zo ja, welke dwingende maatregelen genomen kunnen worden’[1].

Na een jaar van verscheidende onderzoeken en gesprekken met bedrijven en maatschappelijk middenveld was de conclusie duidelijk: het huidige beleid zet geen zoden aan de dijk om mensenrechtenschendingen en milieuschade in productielanden te voorkomen. Het beleid is ook niet voldoende om Nederlandse bedrijven te motiveren om IMVO-standaarden te implementeren. Zoals minister Kaag zelf zei tijdens het debat: “Het probleem is dat de vrijwilligheid van het beleid vaak heeft geleid tot vrijblijvendheid.”

Oppositie en ChristenUnie bezorgd over gebrek aan ambitie

2020 zag ook weer een reeks aan misstanden in de productieketens van Nederlandse bedrijven, zoals de Luanda Leaks. Op Europees niveau begonnen zaken zich te roeren, met in april 2020 de toezegging van Eurocommissaris Reynders om voortvarend aan de slag te gaan met wetgeving. Dit alles mondde uit in het nieuwe IMVO-beleid dat door minister Kaag in oktober werd gepubliceerd en afgelopen dinsdag in de Tweede Kamer werd besproken. Namens ActionAid schreef ik eerder voor Vice Versa over het gebrek aan ambitie in dit nieuwe IMVO-beleid[2]. In plaats van zelf voortvarend aan de slag te gaan met wetgeving in Nederland om misstanden in productieketens te voorkomen, leek de inzet van Nederland wachten, wachten en nog eens wachten te zijn. Op de Europese Commissie en op de Tweede Kamerverkiezingen. De mensen in productielanden die lijden onder geweld, landroof en vervuiling vanwege Nederlandse productie en consumptie ten spijt.

Ook de oppositiepartijen SP, GroenLinks[3] en PvdA en regeringspartij ChristenUnie uitten grote zorgen tijdens het debat over de ambitie van het Nederlandse IMVO-beleid. In een vlammend openingsbetoog noemde Kirsten van den Hul (PvdA) de Oeigoeren die onder dwangarbeid werken aan hairextensions voor de Nederlandse markt[4], de Guatemalteekse vrouwen die lijden onder geweld en landroof ten gevolge van de 43% aan palmolie die naar Nederland verscheept wordt[5] en de koffieboeren die niet kunnen leven van hun loon terwijl de hoogste baas van Douwe Egberts tussen de 10 en 33 miljoen aan aandelen in zijn zak steekt[6]. Deze mensen kunnen niet wachten op trage besluitvormingsprocessen in de EU voor een oplossing. Daarom helpen deze vier partijen het Kabinet alvast een handje met hun initiatiefnota die oproept tot Nederlandse wetgeving om dit soort schandalige praktijken te voorkomen.

Niet langer vrijwillig versus bindend maar wetgeving

Een positieve ontwikkeling van het debat was dat er niet langer wordt gedebatteerd over vrijwillig versus bindende maatregelen. Niet langer over de noodzaak van wetgeving maar over de specifieke invulling hiervan. Maatschappelijke organisaties en een aantal Tweede Kamerleden, zoals Joël Voordewind van de ChristenUnie, geven al jaren aan dat huidig beleid tekortschiet om écht verschil te maken.

Dat een groot deel van de partijen nu overtuigd is van de noodzaak voor wetgeving is een absolute trendbreuk. De gesprekken gaan nu over de meest effectieve invulling van wetgeving: nationale wetgeving of Europese, de reikwijdte van de wet (alleen grote bedrijven of niet), mogelijke sancties, toezichthouding en klachtenmechanismes. Ook Tweede Kamerleden Achraf Bouali van D66 en Mustafa Amhaouch van het CDA, eerder nog kritisch, leken overtuigd van de noodzaak van wetgeving. Europees voor Bouali en de Wet Zorgplicht Kinderarbeid voor Amhaouch. Bouali’s enige zorg betreft een “lappendeken” aan wetgeving wanneer verscheidende Europese landen wetgeving adopteren. Naast Nederland spelen er namelijk ook in Noorwegen, Zweden, Finland, België, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Luxemburg en Zwitserland discussies op nationaal niveau over wetgeving[7], Frankrijk heeft al een eigen wet.

Bouali ging hierbij voorbij aan het feit dat al deze verschillende wetten gebaseerd zullen worden op de OESO-richtlijnen, dé IMVO-standaard voor OESO-landen, en dus gebaseerd zijn op dezelfde basisprincipes. Ook werd hij door Mahir Alkaya (SP) en Kirsten van den Hul terecht gewezen op de noodzaak en urgentie van wetgeving: “Angst voor een lappendeken betekent dat we een aantal FTE op juridische afdelingen belangrijk vinden dan misstanden oplossen”, aldus Alkaya.

“Is een lappendeken echt erger dan niks doen aan misstanden in wereldwijde ketens? Nu hebben we ook nul impact”, aldus Van den Hul. Relevante kritiek, aangezien eerdere soortgelijke Europese wetgeving, namelijk de conflictmineralenwet, ook zeven jaar op zich liet wachten en het nog geen gegeven is dat alle 27 Europese lidstaten vóor wetgeving zijn. Bouali gaf wel aan dat mits er in de zomer van 2021 nog geen vorderingen zijn gemaakt op Europees vlak, Nederland aan de slag moet met eigen wetgeving.

Hobbel op de weg naar wetgeving: verkiezingen

Ook minister Kaag leek hierop voor te sorteren in haar beantwoording. Ze verbaasde Tweede Kamerleden en publiek door in een rap tempo verschillende nieuwe acties, zoals een publieke consultatie over Nederlandse bouwstenen voor wetgeving en een nieuw ijkpunt van het Europese traject, aan te kondigen. Kaag bevestigde opnieuw dat wanneer het in Europa niet lukt om de handen op elkaar te krijgen het tijd is voor Nederlandse wetgeving. Met deze nieuwe acties zorgt ze ervoor dat Nederland beter en op tijd voorbereid is, mocht het in Europa niet lukken. Deze nieuwe daadkracht van de minister biedt hoop, toch zit er nog een klein addertje onder het gras.

Namelijk op 17 maart 2021 zijn de Tweede Kamerverkiezingen. Er zal weinig ruimte zijn voor een demissionair bewindspersoon om nog grote veranderingen door te voeren. Ook de nieuwe samenstelling van de Tweede Kamer zal het proces niet helpen. De VVD, die volgens peilingen de grootste partij zal worden, is nog niet om en lijkt vooral in te zetten op vertraging van het proces. VVD-Kamerlid Arne Weverling gaf aan dat het nog te vroeg is om de conclusie te trekken dat de vrijwillige maatregelen (de convenanten) onsuccesvol zijn.  De stapel onderzoeken die wijzen op de tekortkomingen van het beleid waren blijkbaar nog niet voldoende bewijs voor de VVD. Ook diende hij een motie in om af te wachten met Nederlandse wetgeving tot er “zicht” is op “effectieve” Europese wetgeving. Dit terwijl boeren, arbeiders en gemeenschappen in productielanden al jaren wachten en strijden voor een oplossing.

Initiatiefnota Voordewind biedt hoop voor mensen in productielanden

Ook ChristenUnie Kamerlid Joël Voordewind gaf aan dat hij zich al sinds 2014 bezighoudt met het IMVO-dossier en dat implementatie van IMVO-normen door Nederlandse bedrijven sindsdien slechts 14% is verbeterd. De Nederlandse regering vraagt al sinds 2013 van bedrijven dat ze deze normen implementeren die ervoor moeten zorgen dat mensenrechtenschendingen worden voorkomen. Als we zo door blijven gaan is er over 6 jaar misschien weer 14% bij. De hoop van mensen in productielanden die te maken hebben met deze schrijnende misstanden voor een oplossing ligt dan ook bij de initiatiefnota van Voordewind en de 3 oppositie Kamerleden. ActionAid en vele andere organisaties en bedrijven voeren campagne voor deze initiatiefnota en roepen het Kabinet op om de aanbevelingen, Nederlandse wetgeving, over te nemen[8].

[1] Vertrouwen in de Toekomst. Regeerakkoord (2017) VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2017/10/10/regeerakkoord-2017-vertrouwen-in-de-toekomst  , p.49.

[2] https://viceversaonline.nl/site/2020/10/21/minister-kaag-schuift-de-verantwoordelijkheid-voor-de-bescherming-van-mensenrechten-door-naar-europa/

[3] Tweede Kamerlid Tom van den Nieuwenhuijzen kon helaas niet aanwezig zijn bij het debat maar zijn inbreng werd vertegenwoordigd door PvdA-Kamerlid Kirsten van den Hul.

[4] https://www.platform-investico.nl/artikel/haar-van-oeigoeren-mogelijk-in-nederlandse-haarproducten/

[5] https://actionaid.nl/2020/10/23/womens-rights-violations-in-dutch-palm-oil-supply-chains-the-case-of-guatemala/

[6] https://www.trouw.nl/economie/de-nieuwe-baas-van-douwe-egberts-krijgt-10-miljoen-euro-startgeld-een-ongekend-riant-welkom~b98b55ad/

[7] https://corporatejustice.org/news/16793-mandatory-human-rights-due-diligence-an-issue-whose-time-has-come

[8] https://idvo.org/