journalistiek over mondiale samenwerking

Westerse projecten om de positie van vrouwen te verbeteren in Afghanistan hebben nauwelijks iets opgeleverd, schrijft Qader Shafiq in deze column. Afghaanse feministen zijn teleurgesteld omdat hun stem niet wordt gehoord door gender-adviseurs uit het westen.

foto en copyright Leonard Fäustle

Op een van de heetste augustusdagen ging ik mijn vriend Marcel Hallmans, een gepassioneerde imker, een handje helpen. Op een bloeiende heide en met bramen gevulde Overasseltse Vennen openden we één voor één de bijenkasten, bekeken we de volkeren en haalden we er volle honingramen uit.

De koningin zorgt er met de verspreiding van de koninginnenstof voor dat binnen het volk alles rustig verloopt. De werksters doen het werk en de mannen, ook wel darren genoemd, zijn van ondergeschikt belang en worden slechts beperkt getolereerd. Na half augustus worden ze geweerd en gaan ze dood. Pas sinds de 17^de eeuw weet men dat het niet de koning, maar de koningin is die aan het hoofd staat van een van de best georganiseerde levenssystemen. Een absoluut matriarchaat!

Het observeren van deze fascinerende wereld heeft mij aan het denken gezet. Over de patriarchale wereld van de mens waarin goden, profeten en heersers de lakens uitdelen. De wereld waarin hebzucht regeert, met onophoudelijke onvrede, armoede en onderdrukking als gevolg.

Eenmaal thuis keek ik naar een reportage van Loya Jirga, de door de Afghaanse regering georganiseerde bijeenkomst bedoeld om de toestemming van het volk te verkrijgen voor de vrijlating van vierhonderd Taliban-terroristen uit de gevangenis. De vrijlating van moordenaars van onschuldige burgers is onderdeel van het akkoord dat de Amerikaanse regering onder druk van Saoedi-Arabië met de Taliban heeft bereikt. Terugtrekking van Amerikanen en overdracht van de macht aan de Taliban is onderdeel van de geopolitieke agenda van Saoedi-Arabië.

De meerderheid van de weinige aanwezige vrouwen zijn de braaf applaudisserende echtgenotes, dochters of zussen van invloedrijke krijgsheren en stamhoofden. Tijdens de speech van president Ghani stond plotseling de dappere parlementariër Belqis Roshan op om het luide ‘nee’ van de Afghaanse vrouw ten gehore te brengen. Zij werd geslagen en de zaal uitgezet. Een man met een vrome zwarte baard haastte zich naar de microfoon en riep: ‘Er is geen plek voor de goddeloze hoeren die vanuit het Westen gesteund worden…!’

In de stem van Roshan weerklonk de stem van mijn eigen moeder, die als onderwijzeres decennialang mannen overhaalde hun dochters naar school te sturen. Ook weerklonk de luidruchtige stem van Magul, vriendin en collega van mijn moeder die in de jaren zeventig en tachtig de enige fietsende vrouw in Kabul was. De stem van vrouwen die voor elementaire rechten van vrouwen streden. De droom van erkenning van het met muren omheinde vrouwelijke intellect waar dat arme land behoefte aan heeft. De zucht van de weerloze Afghaanse vrouw die, meer dan ooit, uitgehuwelijkt en gestenigd wordt.

Ik vroeg me af waarom zo’n heldhaftig optreden van Belqis Roshan de westerse media niet bereikt?

Teleurstelling

Tijdens mijn laatste reis naar Kabul sprak ik een feministe die over haar teleurstelling in de Europese vrouwenbewegingen vertelde. ‘Wij zetten onze strijd voort zonder te hoeven rekenen op westerse emancipatiebewegingen.’

Het beeld van een vrouw in een boerka die door een Talibanstrijder midden op het voetbalveld van het stadion van Kabul geëxecuteerd werd, werd een symbool dat gebruikt werd om de oorlog te rechtvaardigen. De opeenvolgende militaire interventies werden geïntroduceerd als missies die gericht zijn op herstel van gerechtigheid, rechten van vrouwen, onderwijs etc. De miljarden van naïeve westerse belastingbetalers verdwenen in programma’s van ontwikkelingsorganisaties, die hoge ogen gooiden met projecttitels vol beloften van ‘gelijkheid, emancipatie, democratische vernieuwing, het bevorderen van politieke participatie van vrouwen…’ Vraag aan de Afghaanse vrouw en haar dochters wat ze van deze missies van herstel hebben gemerkt… zij zullen u het antwoord schuldig blijven.

De Nijmeegse politicologe met Afghaanse achtergrond Lema Salah telde 52 internationale organisaties die zich met de positie van de Afghaanse vrouw bezighielden. Zij vertelde mij dat er geen antwoorden kwamen op haar vraag over de bereikte effecten. Helaas is de expertise van de naar Europa gevluchte Afghaanse feministen nauwelijks benut om te voorkomen dat goede bedoelingen van Dolle Mina’s hier, tot beroerde resultaten dáár leiden. Ik heb het over de onder de vrouwen daar erkende professionals, die door de wereld van internationale samenwerking hier ongezien blijven.

Het is tijd voor een eerlijke reflectie op en een kosten-batenanalyse van de inspanningen van gender-adviseurs uit het Westen. Solidariteit betekent inzicht. Het is tijd om de inspanningen van Afghaanse vrouwen te erkennen, daarvan te leren, en vanuit dat inzicht in de problemen en het probleemeigenaarschap te helpen met stevige leiderschapsprogramma’s voor Afghaanse vrouwen. Zolang zij geen heft in eigen handen hebben, blijven zij zonder stem en zonder rechten overgeleverd aan de willekeur van gewelddadige ideologieën.

Elk bijenvolk van Marcel wordt door een eigen koningin aangestuurd. Een goed georganiseerd systeem met behoud van eigenheid, gerelateerd aan de omgeving. Het beeld van een volmaakt matriarchaat, zoals in de bijenwereld, heeft helaas geen enkele emanciperende uitwerking op de mens gehad.