journalistiek over mondiale samenwerking

Landbouw kan wereldwijd bijdragen aan duurzaamheid, maar dan moet er wel wat gebeuren, concludeerde onze tweede Klimaattafel Internationaal, dinsdag. ‘Als het klimaat urgentie heeft, dan heeft de koolstofboer toekomst.’

‘Nederland en de Nederlandse landbouw hebben grote invloed wereldwijd’, zegt professor Pablo Tittonell, tijdens het debat. ‘Niet alleen door de grote uitstoot van CO2 door de landbouw híer, maar ook doordat Nederland met zijn haven en handelscentrum een nexus van handel is.’ Op dit moment is dat een bron van vervuiling, zegt Tittonell, die de WNF-leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen bekleedt en lid is van de onderzoeksraad van zijn thuisland Argentinië.

‘Boeren in Nederland staan onder druk om maximaal te produceren, op grote schaal. Dat systeem is erg productief, maar niet erg efficiënt. We gebruiken veel stikstof in de landbouw, in de vorm van kunstmest en eiwitrijk diervoer dat we invoeren uit Zuid-Amerika, en dat blijft als een groot stikstofoverschot achter, waar we last van hebben. We moeten naar een efficiënter systeem, waarin elke molecuul wordt gebruikt.’

Tittonell is voorstander van boeren met natuur, ook wel agro-ecologie genoemd. Het is hoog tijd voor een omslag, zegt de hoogleraar, want een kwart van de bodem is wereldwijd gedegradeerd.

Korte ketens en kringlopen

Uit een heel andere hoek komt ook een roep tot verandering – en ook dat gaat om het herstel van bodems. Econoom Barbara Baarsma zegt dat na de Tweede Wereldoorlog het motto ‘nooit meer honger’ was en dat daarom decennialang alles was gericht op zoveel mogelijk produceren. ‘En laten we wel wezen: we hebben allemaal al die tijd dat voedsel gekocht in de winkel, we waren er zelf bij. Maar dat was de oplossing van gisteren. De oplossing van morgen is kortere ketens en meer kringlooplandbouw.’

Baarsma zag die kortere voedselketens een duwtje in de rug krijgen toen er door de coronacrisis lege schappen waren in de supermarkt. ‘Mensen grepen mis en realiseerden zich: de hap die ik eet heeft duizenden kilometers afgelegd. Er is nu meer bewustzijn.’

Ze was de baas van de Rabobank in Amsterdam en is hoogleraar economie aan de UvA. Sinds maart dit jaar is ze directeur van de recent opgerichte Rabo Carbon Bank: ‘Een bank die niet euro’s, maar koolstof als valuta heeft. We geven een waarde aan CO2 en belonen boeren daarvoor’ – als ze CO2 vastleggen.

Dat kan door bomen te planten maar het kan ook door regengeneratieve landbouwpraktijken toe te passen, dus bijvoorbeeld minder bloegen e meer bodembedekkers. Dat reduceert niet alleen de CO2 in de atmosfeer, maar levert de koolstofboeren ook een betere oogst en gezondere bodem op, zegt Baarsma.

De Rabo Carbo Bank koppelt de koolstofboeren aan bedrijven die hun CO2-emissie willen compenseren en daarvoor credits willen betalen. Dat levert de boer een nieuwe inkomstenbron op. De bank doet dit nu via boslandbouw met kleinschalige boeren in Afrika en door opslag van koolstof in de bodem met grootschalige boeren in de VS en Nederland. ‘85 procent van de fee voor de credits gaat naar de boeren’, zegt Baarsma. ‘Er zijn geen verliezers.’

Toekomstperspectief

Kees van Zelderen ziet er wel wat in. ‘Als klimaat de grootste urgentie heeft op dit moment,’ zegt hij, ‘dan heeft de boer de meeste toekomst als koolstofboer. Het produceren van voedsel wordt dan bijzaak.’ Van Zelderen is biologisch melkveehouder en kerngroeplid van de Boerenraad, een club van vernieuwende en duurzame boeren die eind 2019 is opgericht en boeren weer toekomstperspectief wil geven.

‘De opdracht in het verleden was om zo veel en zo goedkoop mogelijk voedsel te produceren. Nu krijgt de boer een nieuwe opdracht. Maar het moet niet zo zijn dat de boer de aflaten gaat produceren die de industrie dan koopt om gewoon door te gaan met CO2 uitstoten.’

Daar is Baarsma het mee eens: ‘Wij willen geen klanten die aan groenwassen doen, met een groen verhaal komen, maar van plan zijn hun CO2 honderd procent te gaan compenseren, terwijl ze zelf niet aan reductie doen. Ze moeten zelf ook uitstoot voorkomen, ook als dat betekent dat ze een ander product moeten gaan maken. Het compenseren van uitstoot door credits te kopen, kan alleen een sluitstuk zijn.’

Baarsma is ook groot voorstander van een belasting op CO2-uitstoot. ‘En, nee: die is er nog niet, terwijl een flinke carbon tax wel nodig is als randvoorwaarde voor duurzame ontwikkeling. Ook de landbouwsubsidie vanuit de Europese Unie moet nog meer verschuiven van inkomenssteun naar steun voor duurzaamheid en diensten aan het ecosysteem.’

Over het leeuwendeel

Volgens Van Zelderen is het idee van koolstofboeren nu nog niet haalbaar, omdat het boeren nog niet genoeg oplevert. ‘De bodem is de sleutel, je moet het land zo gebruiken dat het organische stof opneemt. Daarvoor is een andere beloning nodig. De prikkel is nu om meer te produceren dan eigenlijk kan. De voedselprijs is zó laag, het is een race naar beneden. Daarom nam ik de afslag naar biologisch.’

De EU kan zichzelf nu heruitvinden, denkt Van Zelderen, door te kiezen voor een landbouw met een kleinere voetafdruk en met gezondere bodems. ‘Maar dan moet de EU ook geen invoer toestaan die zich niet aan die regels houdt. Dat heeft consequenties, want veel van onze spullen komen van ver.’

Dat raakt aan het punt dat Daniëlle Hirsch, directeur van Both ENDS, wil maken. ‘De valkuil van dit gesprek’, zegt ze, ‘is dat het in de landbouwsector om méér gaat dan voedsel en ook om meer dan de primaire productie alleen.’ De Nederlandse sector rondom voedsel is goed voor zesenhalf procent van ons bnp, maar slechts anderhalf procent ervan is productie van voedsel door onze boeren. Het leeuwendeel bestaat uit de verwerking, logistiek en internationale handel in voedsel en andere agrarische producten, zoals palmolie.

Hirsch benadrukt het belang van Nederland als handelsnatie, zoals ook door professor Tittonell benoemd. ‘Nederland is met de haven van Rotterdam de vier na grootste handelaar ter wereld’, zegt ze, ‘en heeft een aantal van de grootste multinationals, waaronder Shell, dat tot de meest vervuilende behoort. Nederland is ook een belastingparadijs, dat een schakel vormt in de belastingontwijking waar veel andere landen de dupe van zijn. Maar het heeft ook geweldige kennisinstellingen, zoals die in Wageningen en Delft.’

Wat ze wil zeggen: ‘Nederland en zijn landbouw vormen nu een onderdeel van het probleem, maar het kan onderdeel van de oplossing zijn – dan moeten we het probleem wel onderkennen en er iets aan doen. Veel boeren en bedrijven willen het ook anders. Er gaat acht miljard overheidssteun per jaar naar de fossiele industrie. Stel je eens voor wat er allemaal kan als dat geld naar duurzame ontwikkeling gaat. Het kàn anders.’

Klimaatneutraal

Verandering vergt volgens Hirsch ook aanpassing van de vrijhandel. ‘Lokale productie is duurzamer dan producten de hele wereld over slepen, dus de onbelemmerde wereldhandel zal beperkt moeten worden en lokale boeren meer beschermd.’ Dat is een voorwaarde voor verduurzaming, denkt ze, anders krijgen koolstofboeren geen kans.

Ook Van Zelderen denkt dat Nederland een rol kan hebben in het bevorderen van een meer duurzame landbouw. ‘Er is veel kennis en innovatie, maar dan moet de overheid daar wel in investeren. In plaats van twee miljard te steken in het opslaan van CO2 in een gasveld op zee, kunnen we beter al dat geld steken in steun voor de boeren om hen te helpen koolstof in de bodem op te slaan.’

Alle deelnemers zijn positief over de Green Deal van de EU, die moet helpen om de uitstoot van broeikasgassen met 55 procent te reduceren en Europa in 2050 klimaatneutraal te maken.

‘Maar ik ben bang’, zegt Hirsch, ‘dat het niet helpt als twee Nederlanders – Frans Timmermans en Diederik Samsom – de Green Deal moeten gaan uitvoeren, terwijl Nederland zelf het vieste jongetje van de klas is, met zijn zwakke klimaatbeleid en neoliberale handelspolitiek. Als het om duurzaamheid en klimaat gaat, loopt Nederland ver achteraan.’ Maar, zoals ze al zei: ‘Het kàn anders.’

De Klimaattafel Internationaal is een initiatief van Fair, Green and Global Alliance, FMO, Solidaridad en Vice Versa, en werd georganiseerd door Bureau Wijland.