journalistiek over mondiale samenwerking

Terwijl Watergezant van de Nederlandse overheid, Henk Ovink en Lolem Ngong, vertegenwoordiger van de grootste Afrikaanse gezondheidsorganisatie Amref Flying Doctors, zich gezamenlijk afvroegen in de hoeveelste coronagolf we in Nederland inmiddels beland zijn, spraken zij tijdens een ontmoeting in Amsterdam aan de hand van vijf stellingen over de grote waterschaarste wereldwijd; van COP26 naar UN2023 en verder; ofwel, van blablabla naar tastbare resultaten. 

Stelling 1: COVID-19 heeft positieve gevolgen voor WASH (water, sanitatie en hygiëne).

‘De positieve gevolgen van COVID-19 voor de erkenning van het belang van WASH hebben mijn verwachtingen overtroffen,’ steekt Lolem Ngong van wal. ‘In Nairobi zie je op elk plein of busstation mobiele wasbakken staan. Heel simpel een bak met kraan aangesloten op een grote jerrycan met water, maar het werkt. Toen ik onlangs in Spanje was, viel het me op dat ik mij afvroeg waar ik mijn handen kon wassen. Ik werd er niet zichtbaar en veelvuldig mee geconfronteerd. Deze bewustwording over de noodzaak van water voor alledaags gebruik om ziekten als COVID-19 te bestrijden, is wat mij betreft de basis voor gemeenschappen, overheden en ook voor donoren in landen waar water doorgaans in overvloed vloeit.’

De altijd positieve Henk Ovink is ook kritisch: ‘Onze ambitie om het duurzame ontwikkelingsdoel 6 van de VN Veilig drinkwater, adequate sanitaire voorzieningen en goede hygiëne (WASH) voor iedereen te behalen is groot. Maar we blijven wel achterlopen. De pandemie – en de oproep van elke leider wereldwijd om je handen te wassen – laten zien hoe belangrijk WASH is voor iedereen, de meest kwetsbaren eerst. Maar we hebben als watersector die campagne voor WASH gemist, en de evidente link tussen goede hygiëne en mondiale gezondheid niet voldoende benadrukt. Dat is een gemiste kans, want water raakt aan alles: gezondheid, klimaat, conflict, migratie en inclusiviteit van mensen. Zonder water geen vooruitgang.’

Ovink onderschrijft hiermee het standpunt van Ngong dat bewustwording als sluis dient naar grote verandering. Veel kleine druppels maken letterlijk een rivier op den duur.

Henk Ovink en Lolem Ngong

Stelling 2: Overheden zijn verantwoordelijk om iedereen van water te voorzien

De uit het door droogte geteisterde Kenia afkomstige Lolem Ngong weet dat gemeenschappen die een tekort aan water aan den lijve ondervinden, snappen dat ze aan het roer moeten gaan staan om hier verandering in te brengen. Andere overheden die niet te kampen hebben met waterschaarste van ditzelfde belang overtuigen, is uitdagender.

‘WASH wordt nog steeds gezien als een luxe debat. Terwijl het gaat om leven en dood,’ valt Henk Ovink haar bij. Zijn ervaring aan de onderhandelingstafel wijst uit dat het beschikken over water ook nog te vaak wordt gezien als machtsmiddel.

Stelling 3: Het nieuwe Nederlandse ontwikkelingsbeleid belooft een holistische aanpak 

‘We kijken in Nederland allemaal reikhalzend uit naar het nieuwe kabinet en het regeerakkoord’, zegt Ovink. Rond water hoopt hij op een goed allesomvattend pakket, ingebed in de hele 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling, en direct gelinkt aan de (opschalen van) klimaataanpak.

Met het voorzitterschap samen met Tajikistan van de VN-conferentie voor water in 2023 – de eerste sinds 1977, de tweede ooit – een kans en een bijzondere verantwoordelijkheid voor Nederland. En we beginnen niet bij nul, de BHOS Agenda werd al ruim vóór COVID-19 door toenmalig Minister van Buitenlandse Zaken Kaag opgesteld. Het heeft volgens hem geen zin om kampioen te worden in het bereiken van één ontwikkelingsdoel, want dan doe je geen recht aan de afhankelijkheden en de complexiteit van de problematiek van de ontwikkelingsdoelen. Hij stelt: ‘Een geïntegreerd programma betekent dat je je aandacht over alle doelen tezamen moet richten, vanuit verbinding en niet vanuit versnippering. Dat is nodig om echt de ontwikkelingsdoelen aan te pakken.’

Gelukkig is Ovink van mening dat de voorliggende ontwikkelingsagenda ‘stevig en veelomvattend’ is. Klimaat, gezondheid en COVID-19 zijn kritieke aandachtspunten. Zelfs de internationale waterambitie en waterbeheer komen volgens hem goed tot hun recht. Met het verwachte percentage voor ontwikkelingsbeleid blijft Nederland tot ongenoegen van Ovink tot de middelmaat behoren. ‘Het is de kunst voor overheden om de nationale en internationale agenda te balanceren,’ besluit hij.

Stelling 4 De fragmentatie van de internationale wateraanpak is erger dan Zwitserse gatenkaas

Er is sprake van fragmentatie in de praktijk en zeker niet alleen op internationaal overheidsniveau, stellen Ngong en Ovink. Ngong verwijst naar de Congolese rivier de Kongo, die alleen wordt ingezet voor stroomvoorziening. Verontwaardigd: ‘Er wordt niet eens nagedacht over veilig drinkwater om watergerelateerde ziekten te voorkomen. Dit terwijl de covidpandemie ons leert dat alles met elkaar in verbinding staat.’ Ze voegt toe: ‘Er moeten allesomvattende discussies gaan plaatsvinden voor systematische oplossingen.’

Ovink gaat in op de Nederlandse situatie waar sprake is van fragmentatie van ministeries, waterschappen, gemeenten tot bedrijven. Beiden concluderen dat ook het internationale donorveld gefragmenteerd en geïnstitutionaliseerd is. Ngong deelt haar ervaring: ‘Ik heb gewerkt met donoren, die in gebieden waar nauwelijks HIV/Aids voorkomt toch programma’s hiervoor wilden opzetten, terwijl het echte probleem van de bevolking diarree was.’ Quasi grappend zegt ze: ‘In ieder geval zullen mensen niet doodgaan aan malaria of hiv-aids.’ Ze vervolgt serieus: ‘Donoren hebben hun eigen agenda en kijken onvoldoende waar de behoeften en noden liggen. De lokale situatie moet het uitgangspunt van welke interventie dan ook zijn.’

Henk Ovink adviseert overheden vaak: ‘Doorbreek die hokjes anders ben je erger dan Zwitserse gatenkaas.’ Hij vervolgt: ‘En dat geldt voor iedereen: overheden, bedrijven, financiële partners en ook NGO’s: te vaak nog – zeker de Nederlandse watergemeenschap – werken we volledig langs elkaar heen.’

De praktijk wijst volgens hem uit dat slimme en consistente donorcoördinatie cruciaal is. Zoals in Gaza, waar vanuit de analyse van nood, kansen en inzet de gaten en kansen in kaart zijn gebracht, om tot een plan, programma en strategie te komen, door iedereen gedragen om de oplossingen te realiseren in samenhang. Ovink: ‘Pas dan creëer je het ripple effect, met groeiende waterzekerheid en integrale en inclusieve duurzame ontwikkeling als resultaat.’

Stelling 5. De wereldwijde gemeenschap is aansprakelijk voor verandering 

‘Het kan!’ zegt Ovink die nog nabruist van de positieve buzz in Glasgow tijdens de Klimaattop, Cop-26. Waar het eerste Waterpaviljoen – een ontmoetingsplaats geïnitieerd door 36 uiteenlopende partners – hoge ogen scoorde. De plek waar bijna 100 events water en de wereld van klimaat, voedsel, gezondheid, en meer bij elkaar bracht. Nu is het de opdracht voor Ovink om van blablabla te komen tot tastbare resultaten: ‘Wat kunnen wij als wereldwijde gemeenschap doen om de verandering te maken?’

Ngong ziet een grote rol weggelegd voor Amref Health Africa. Ze vertelt over de plannen van Amref om te co-investeren in bottom up building systems. Uiteenlopende maatschappelijke organisaties verspreid over het continent Afrika, worden getraind zodat zij als gemeenschappen overheden ter verantwoording kunnen roepen voor een uitgebalanceerde holistische gezondheidsagenda. Zodat er niet alleen wordt geïnvesteerd in hiv-aids en malaria. Maar, bijvoorbeeld ook in lokale zorgverleners die dagelijks – in veel Afrikaanse landen nog op vrijwillige basis – levens redden in hun gemeenschap. Om Covid-19 tegen te gaan, trainde Amref al 250.000 van hen. Ngong ‘Deze zorgverleners zijn letterlijk goud waard! Beloon ze met een salaris, zodat zij hun werk kunnen blijven doen.’

Ovink vertelt tot slot vol trots over het Dutch Design Award winnende Water as leverage programma in Azië. Door het uitschrijven van prijsvragen worden experts, bedrijfsleven, overheden en donoren uitgedaagd om in lokale coalities – met letterlijk iedereen aan tafel – integrale en innovatieve oplossingen te bedenken voor de klimaatproblematiek in de Aziatische steden Chennai, Semarang en Khulna. Daardoor worden lokale sociale, ecologische en economische problemen integraal aangepakt en stimuleert het programma tegelijkertijd vroegtijdige samenwerking in projectontwikkeling tussen het Nederlandse en lokale partijen en potentiële financiers voor de projecten. Baanbrekende projecten die de lokale gemeenschappen op het pad van verandering voor klimaatweerbaarheid en duurzame ontwikkeling zetten. Hier gaat het echt over een rippling effect, om schaal en impact.

Ovink: ‘We werken aan opschaling in Vietnam, India, Bangkok, Israël en onderzoeken de mogelijkheden in Afrika en Colombia. Water is echt de hefboom, we laten zien dat wat moet ook echt kan, als we het maar samen met alles en iedereen doen, van begin tot eind.’

Ngong haakt aan: ‘Laten we de handen ineenslaan om dit ook in Afrikaanse steden te doen. De aanhouder wint. We doen projecten niet voor de donoren, maar voor de gemeenschappen.’