journalistiek over mondiale samenwerking

Deze week wordt in Davos weer het jaarlijkse World Economic Forum (WEF) gehouden. Kwam de kritiek vroeger van links, sinds de coronacrisis komt die vooral van extreemrechts. Hans Beerends gaat na welke kritiek terecht is en welke niet.

Het World Economic Forum werd in 1971 opgericht, in eerste instantie als belangenorganisatie van Europese bedrijven. Later werd het een forum van overleg voor (multi) nationale bedrijven wereldwijd. Jaarlijks houdt het WEF overleg in Davos. In de jaren tachtig ontstond er veel kritiek op dit forum omdat zij met name de belangen van westerse bedrijven zouden bevorderen ten koste van arme landen en ten koste van milieu en klimaat. Mede onder druk van de internationale vakbeweging, de milieubeweging, organisaties voor sociale rechtvaardigheid en internationaal bekende progressieve wetenschappers zoals de Noord-Amerikaanse filosoof en politiek activist  Noam Chomsky, besloot het forum meer aandacht te besteden aan zaken als milieu, klimaat en sociale ongelijkheid.

Niet dat de leden van het WEF nu plotsklaps bekeerd waren tot voorvechters van een sociaal en milieuvriendelijk beleid, wel omdat zij realistisch genoeg waren in te zien dat het voortwoekeren van sociale ongelijkheid en de daaraan gekoppelde maatschappelijke onrust, alsmede de klimaatproblemen, uiteindelijk ook in het nadeel waren van het bedrijfsleven. Vanuit een ‘verlicht eigenbelang’ wijzigden zij dus hun koers.

Sociaal kapitalisme

Vanaf dat moment werd het een forum waar niet alleen de grote bedrijven overlegden over de wereldproblemen, maar ook tal van (neo)liberale en sociaaldemocratische politici, alsmede kerkelijke leiders zoals de onlangs overleden Zuid-Afrikaanse bisschop Tutu. Ook ngo’s als Amnesty International, Oxfam Novib, Human Rights Watch en Greenpeace behoren inmiddels tot de vaste bezoekers. Mede onder druk van deze ngo’s neigt het forum stapje voor stapje naar een soort ‘sociaal kapitalisme’.  Nog een paar stappen verder en wie weet kiezen ze voor het zogeheten Rijnland model – het Europese verzorgingsstaatsmodel – in tegenstelling tot het huidige zogeheten Casinomodel – het vrije marktmodel.

Op zichzelf is deze ontwikkeling niet opzienbarend. Keer op keer zie je in de geschiedenis van sociale emancipatie dat maatschappelijke forse protesten tot resultaat leiden vanaf het moment dat de regerende bovenlaag inziet dat het negeren van deze ontwikkeling ook nadelig zal uitwerken voor de belangen van de bovenlaag. Voorbeelden hiervan zijn de overwinning van het algemeen kiesrecht en de schoolplicht voor alle kinderen in het begin van de vorige eeuw. De toenmalige bevoorrechte bovenlaag en het bedrijfsleven waren in principe tegen deze emancipatie totdat zij zich realiseerde dat zij in de nabije toekomst arbeiders nodig hadden die konden lezen, schrijven en rekenen. In het algemeen kan men constateren dat de noodzaak van de aarzelende bovenlaag om te veranderen een kans biedt aan de onderlaag om dit ook te bewerkstelligen.

Internationale wet-en regelgeving

Wat zich in het verleden afspeelde op nationaal terrein heeft zijn vervolg gekregen op internationaal terrein. Het WEF  is niet democratisch gekozen en dat is ook een terechte kritiek, maar dat er in de huidige situatie zonder internationale wet- en regelgeving geen zinnige besluiten genomen kunnen worden is iets waar liberalen, sociaaldemocraten en groenen het wel over eens zijn. De hierboven genoemde emancipatorische veranderingen in het begin van de vorige eeuw werden ook mede genomen door de destijds niet gekozen bovenlaag. De overwinning van de toenmalige onderliggende partij leidde uiteindelijk tot een democratie.

Ik begon dit artikel met de vaststelling dat het forum, met name vanaf het begin van de coronacrisis nogal onder vuur ligt. Het bijzondere daarvan is dat deze kritiek nu niet van links komt maar van extreemrechts. Allerlei complottheorieën tot en met Coronavaccinatie aan toe moeten deze kritiek onderbouwen. Dat extreemrechts zich keert tegen het beleid van het huidige WEF is niet zo verwonderlijk. Extreemrechts heeft zich in de geschiedenis altijd verzet tegen internationale samenwerking, in welke vorm dan ook.  Een kortetermijnvisie uitkomend in het America First van Trump, het verzet van Hongarije, Roemenië en Polen tegen Europese democratische rechtsstatelijke regels en de slogan ‘weg uit de EU’.  Ook in Nederland keren extreemrechtse bewegingen zich tegen internationale samenwerking en klimaatbeleid.

Dwingen een echt sociaal beleid te voeren

Dat er nog zoveel mensen achter deze slogans aanlopen is triest. Let wel: kritiek op het World Economic Forum is prima. Het zal ze dwingen om eindelijk mondiaal een echt sociaal beleid te gaan voeren. Complottheorieën waarin het forum beschuldigd wordt corona te hebben veroorzaakt worden echter ingegeven door weerzin tegen internationale samenwerking en werken destructief.

Er zijn natuurlijk ook mensen die vraagtekens zetten bij het huidige coronabeleid zonder dat ze geloven in bovenstaande complottheorie. Hoopvol is dat in Nederland en in West-Europa in het algemeen de overgrote meerderheid van de bevolking ondanks alle kritiek op het krakkemikkige regeringsbeleid een realistisch beeld heeft behouden over de noodzaak van internationale samenwerking om te voorkomen dat klimaat, milieu en sociale wereldproblemen ons overspoelen.

Hans Beerends was medeoprichter en coördinator van de Wereldwinkelbeweging en voorzitter van het milieu/derde wereldsamenwerkingsverband Honger Hoeft Niet. Hij schreef de boeken ‘De Nederlandse ontwikkelingshulp in discussie (1977), Dertig jaar Nederlandse ontwikkelingshulp (1981), De Derde Wereldbeweging ((1993), Weg met Pinochet, een kwart eeuw solidariteit met Chili (1998), De Bewogen Beweging -vijftig jaar mondiale solidariteit (2004, met Marc Broere), Om de schoonheid van het aards bestaan (2011 een biografie van zijn vader Jan Beerends) en Tegen de Draad in, een beknopte geschiedenis van de DerdeWereldbeweging (2013)