journalistiek over mondiale samenwerking

Ook al zijn de coronavaccindonaties nu eindelijk op pijl, de vaccinatiegraad in veel Afrikaanse landen blijft toch achter. Die fragiele toestand van de mondiale zorgsystemen bespreken we met VVD-Kamerlid Jan Klink. Of we te lang vooral met onszelf bezig zijn geweest? ‘Ik denk dat je dat achteraf wel kunt stellen, ja.’

Een tweet van parlementariër Jan Klink, VVD-woordvoerder voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, vlak voordat het interview met Vice Versa van start gaat: ‘Vandaag was #vrouwenactivist Cynthia Simantoi Oning’oi uit Kenia in de Tweede Kamer. Een goed gesprek over o.a. de bevordering van #SRGR en #vrouwenrechten. Ook gaf zij aan dat water hierin ontzettend belangrijk is.’

Seksuele gezondheidszorg, vrouwenrechten, landbouw en water: het zijn van die thema’s waar Nederland internationaal goed in is, zal Klink even later telefonisch toelichten. ‘En doen waar je goed in bent, dat vind ik heel belangrijk. Ook in de ontwikkelingssamenwerking zou Nederland zich sterker kunnen richten op zijn expertises.’

Jan Klink

Voor Jan Klink – zelf landbouweconoom en voormalig melkveehouder – mag Nederlandse kennis ook in de bestrijding van de covidpandemie sterker worden ingezet en daarbij kan er best eens wat vooruitstrevender worden gedroomd.

‘De vaccinaties zijn er,’ zegt hij, ‘maar nu blijkt de verspreiding in veel armere landen moeizaam te gaan. Nou, in Rwanda en Ghana zijn ze al bezig met het bezorgen van doses via drones. Waarom betrekken wij onze Nederlandse tulpentelers niet erbij? Die zijn erg bedreven in het gekoeld verplaatsen van kleine hoeveelheden; dat is kennis die bij de vaccinatieverspreiding dus goed van pas zou komen!’

U bent nu bijna een jaar als Tweede Kamerlid actief. Een groot thema is de wereldwijde aanpak van covid-19; kunt u schetsen waar we staan, vóórdat we meer over die tulpentelers horen?

‘Willen we van corona afkomen, dan zal mondiaal de vaccinatiegraad omhoog moeten. In veel lage- en middeninkomenslanden zijn nu simpelweg te weinig mensen geprikt. Door de oorlog in Oekraïne zie je dat er wat minder aandacht voor de covidtoestand is, maar dat maakt de kwestie niet minder urgent. Als we niet iedereen die dat wil vaccineren, loop je de kans op nieuwe varianten met opnieuw zieken, doden en lockdowns tot gevolg.

‘Op dit moment is de distributie van de vaccins daarbij het grootste probleem. Daar hebben we half maart nog een debat over gehad, toen heb ik de minister gevraagd om eens buiten de kaders te denken en te kijken wat wij nu kunnen doen, samen met het Nederlandse bedrijfsleven, om die distributie te versnellen.’

Uit een recente peiling blijkt dat veel Nederlanders het belang van een wereldwijde vaccinatiecampagne inzien. Hoe zit dat in Den Haag?

‘Ook daar leeft dat belang. Zo kan ik zeggen dat ik het afgelopen jaar geen sterke weerstand heb gevoeld – in ieder geval niet in de vaste commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Zoiets als “geen vaccins naar het buitenland”, nee, dat sentiment ben ik niet tegengekomen.’

Toch liep Nederland lang achter met de covidvaccindonaties. Zo waren er in september vorig jaar slechts een half miljoen vaccins aan het internationale vaccinatieprogramma Covax geschonken, terwijl er 22,5 miljoen prikken waren beloofd. Pas sinds december zijn de donaties wat meer op pijl. Waren we eerder te veel met onszelf bezig?

‘Ik denk dat je dat achteraf wel kunt stellen, ja. Vorig jaar was er in de commissie een sterke behoefte aan een debat hierover. Dat gewilde debat kwam er uiteindelijk pas in december en dat was precies op een moment dat je een kantelpunt kon zien: vanaf die maand leek het net een beetje goed te komen met het aantal gedoneerde vaccins.

‘Waarom het eerder niet lukte met die donaties? Daar kregen we van toenmalig minister De Bruijn ook geen goede verklaring voor. Aan steun heeft het niet gelegen, er was een brede Kamermeerderheid, maar op de een of andere manier is het niet eerder gelukt en ja: dat is erg jammer.

‘Positief is natuurlijk dat die die donaties er nu wel zijn. Maar nu de productie niet langer het probleem is, zitten we met een distributievraagstuk: hoe krijgen we al die prikken in een arm? Dat blijkt niet zo gemakkelijk.’

Minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid) signaleerde eind maart ook de opslagproblemen van vaccins in de armste landen. ‘Waar eerst de beschikbaarheid van vaccins het grootste knelpunt was, is dat nu de capaciteit van ontvangende landen’, schreef hij in een Kamerbrief. Hoe zit dat?

‘Dat klopt, de infrastructuur is nu echt het belangrijkste punt. Dan heb je het over fysieke infrastructuur, zoals opslag, wegen en ziekenhuizen, maar ook over een capabele zorginfrastructuur, met geschoolde mensen die de prikken kunnen zetten.

‘Ik heb het idee dat we de problemen met die distributie veel slimmer aan moeten pakken en dat we daarvoor ook naar kennis moeten kijken bij het Nederlandse bedrijfsleven. Betrek nu eens Nederlandse ondernemers erbij die een totaal ander product transporteren, zoals de tulpentelers. Kijk wat we van hen kunnen leren.

‘Nederland zou een leidende rol kunnen hebben door verschillende sectoren samen te brengen. Zo zouden de tulpentelers samengebracht kunnen worden met vaccinproducenten en distributeurs om slimmer gekoelde en kleine hoeveelheden vaccins op de juiste plaats te krijgen. Daarbij is het aan het ministerie om die partijen samen te brengen.’

Na een korte pauze: ‘Ik denk echt dat we dit vernieuwend aan moeten pakken, zoals ze in Rwanda doen, met die drones. We hebben geen tijd om eerste nieuwe wegen aan te leggen, enige haast is wel geboden.’

Zijn er naast de infrastructuur niet ook andere redenen, zoals desinformatie, waardoor de vaccinatiecampagne in voornamelijk Afrikaanse landen moeizaam verloopt?

‘Natuurlijk heb je overal – net als hier – een bepaalde groep die zich niet wil laten vaccineren. Daarbij is het natuurlijk ook nodig dat mensen vertrouwen hebben in de vaccins. Laat ik het zo zeggen: ik kan me voorstellen dat mensen, bij gebrek aan goede informatie, het idee kunnen krijgen dat ze nu met de afdankertjes uit Europa worden opgescheept, de vaccins waarmee de Europeanen zelf niet geprikt worden. Daar is geen sprake van: er worden geen vaccins gedoneerd die over datum zijn of die niet goed zijn, zeker niet. Maar ik kan me voorstellen dat er weerstand is.’

Er zijn toch ook al duizenden gedoneerde vaccins vernietigd, omdat de houdbaarheidsdatum was verlopen vóórdat de prikken gezet konden worden?

‘Ja, maar dat heeft te maken met dat eerste punt: de distributie die niet snel genoeg verloopt. Natuurlijk is het bizar om doses te vernietigen, terwijl miljoenen mensen nog ongevaccineerd zijn, maar je moet natuurlijk wel borgen dat iedereen die dat wil een goed vaccin toegediend krijgt – of dat nu in Europa of Afrika is. Je kunt de verlopen vaccins niet in armere landen alsnog toedienen.’

De situatie in landen waar het nu moeizaam gaat is deels te wijten aan fragiele gezondheidssystemen. Heeft dat niet ook met het Nederlandse, deels op liberale leest geschoeide ontwikkelingsbeleid te maken èn met het feit dat we te weinig aandacht voor publieke goederen – zoals de nationale gezondheidssystemen – hebben gehad?

‘Wij zetten als Nederland volop in op seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR); dat is waar wij op gezondheidsgebied koploper in zijn, daar zijn we goed in. Net als in water en voedsel, daar zijn we ook goed in. Dus dat zijn onderwerpen waar je je als donor op probeert te richten.

‘Al in 2025 zal de helft van de wereldbevolking te maken krijgen met waterschaarste en net als klimaatverandering is dat nu een heel groot onderwerp. Het is de kunst om die onderdelen waar jij goed in bent slim te koppelen en vervolgens internationaal samen op te trekken.’

Maar hadden we als donor niet toch meer op publieke goederen zoals zorgsystemen moeten inzetten?

‘Of wij met onze focus verzaakt zouden hebben, bedoel je? Nee, dat zou ik niet willen zeggen. Je kunt wel stellen dat we nog eens hebben gezien hoe belangrijk het is om ons mondiale gezondheidssysteem op orde te hebben, maar die realisatie geldt voor alle landen, rijk en arm. Deze pandemie heeft ons allemaal een beetje overvallen.’

Dit dossier gaat over de hernieuwde aandacht voor de rol en steun voor de staat. Is het tijd om van de huidige focus op hulp en handel af te stappen?  

‘Nee, dat zeker niet. Ik geloof echt dat wanneer een land meer handel kan drijven, er meer banen zullen zijn en de economie groeit en mensen ook liever op hun plaats blijven wonen. Op zich is handel geen doel, maar ik geloof wel in de groei en ontwikkeling die het met zich meebrengt. Die benadering wil je niet verlaten, anders blijf je aan een soort hulpinfuus hangen.

‘Wat betreft de Nederlandse focus: in het geval van Afrika zou ik onze kennis juist veel meer willen inzetten op een toekomst waarin het continent als geheel zelfvoorzienend wordt door de (voedsel)productie op vruchtbare landen en gronden te verhogen. Als de productie groeit, zul je zien dat het economisch ook beter wordt. Met hoe meer Afrikaanse landen het beter gaat, hoe beter het continent grote schokken – zoals de stijgende graanprijzen, als gevolg van de Oekraïne-oorlog – op kan vangen.’

foto homepage: VVD