journalistiek over mondiale samenwerking

Nederland heeft een nieuw actieplan om meer beleidscoherentie tussen de verschillende ministeries te krijgen om negatieve effecten van Nederlands beleid voor ontwikkelingslanden tegen te gaan. Het concentreert zich op drie thema’s: het verkleinen van de Nederlandse voetafdruk, onwettige geldstromen en belastingontwijking èn vaccin- en gezondheidsongelijkheid.

In het Actieplan – in de vorm van een Kamerbrief – schrijft het kabinet dat voor armoedebestrijding en duurzame groei in arme landen niet alleen het Nederlandse beleid op ontwikkelingssamenwerking van belang is, maar ook daarmee samenhangend beleid op andere beleidsterreinen.

Beleidscoherentie voor ontwikkeling heeft tot doel om grensoverschrijdende, mogelijke negatieve effecten van Nederlands beleid dat niet onder ontwikkelingssamenwerking valt zoveel mogelijk te verminderen en de positieve effecten zo groot mogelijk te maken. Denk aan internationale handel en belastingen.

Nederland heeft een lange historie als het gaat om aandacht voor de ongewenste neveneffecten van Nederlands beleid op lage- en middeninkomenslanden en heeft zich sinds 1998 op het tegengaan daarvan politiek gecommitteerd. Onder oud-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Herfkens (1998-2002) werd op het ministerie een coherentie-unit opgericht en sinds 2016 is er een Actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling.

Uitzondering

De Kamerbrief wijst erop dat dit kabinetsbrede actieplan internationaal gezien nog steeds een uitzondering is – andere landen hebben het niet. Tegelijk worden moeilijke onderwerpen erin ook niet uit de weg gegaan. Zo schrijft het kabinet dat Nederland helemaal onderaan staat in de Europese Spillover Index en we het Europese land zijn met de hoogste negatieve voetafdruk.

Dat is onder meer berekend op basis van de negatieve effecten van de Nederlandse handel en de directe CO₂-uitstoot die daarmee gepaard gaat, maar ook door de economische effecten van illegale geldstromen en het gebruik van Nederland als belastingparadijs. Beide onderwerpen komen uitgebreid in het Actieplan terug.

Nederland gebruikt te veel natuurlijke hulpbronnen, zo staat er in de Kamerbrief, in verschillende vormen. De voetafdruk is het beslag dat een gemiddelde inwoner van een staat legt op de natuurlijk hulpbronnen, te weten: grond, water en milieu. Om die voetafdruk te verkleinen, wordt er een reeks van maatregelen en doelstellingen aangekondigd in het plan.

Vergroenen

Zo vergroent Nederland zijn handels- en exportinstrumentarium in de lijn van het klimaatakkoord van Parijs en bouwt het stapsgewijs de fiscale prikkels af die de Nederlandse klimaatdoelen tegenwerken.

Nederland gaat een ambitieus klimaatbeleid voeren, gericht op reductie van broeikasgassen met ten minste 55 procent in 2030 ten opzichte van 1990; ook dat is in lijn met de uitkomsten van de klimaatconferenties van Glasgow en Parijs. Daarnaast gaat het ook regelingen afbouwen die de fossiele industrie zouden kunnen bevorderen.

En zo zijn er nog meer ambities: binnen handelsakkoorden die door de EU worden gesloten wil Nederland zich inzetten voor hoge standaarden op het gebied van klimaat en milieu en in Europees verband gaan we wetgeving op het gebied van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen bevorderen.

Ook wil Nederland in 2050 een circulaire economie zijn. De transitie daarnaar draagt aan vier maatschappelijke opgaven bij: het tegengaan van klimaatverandering, het terugdringen van milieuvervuiling, het tegengaan van biodiversiteitsverlies en het vergroten van de leveringszekerheid van grondstoffen.

Nederland verbindt biodiversiteit sterker als dwarsdoorsnijdend onderwerp binnen ontwikkelingssamenwerking – in het bijzonder op voedselzekerheid, water en klimaat. Ook komt er in het handelsbeleid ‘bijzondere aandacht’ voor het thema biodiversiteit.

Tot zover het verkleinen van de klimaat-, land- en watervoetafdruk, dat de meeste ruimte in het Actieplan inneemt.

Onwettige geldstromen

Onwettige geldstromen en belastingontwijking vormen een ander speerpunt: Nederland zet in op het tegengaan van onwettige mondiale geldstromen, waaronder die gerelateerd zijn aan belastingontduiking, corruptie, witwassen, terrorismefinanciering en georganiseerde criminaliteit.

Die stromen verhinderen volgens het kabinet de ontwikkeling van ontwikkelingslanden, doordat ze de beschikbare publieke middelen verlagen, bijdragen aan mondiale ongelijkheid en de rechtstaat en de veiligheid ondermijnen. Saillant detail is natuurlijk dat Nederland als belastingparadijs er zelf een flinke bijdrage aan levert. Het kabinet schat de jaarlijkse uitstroom van onwettige geldstromen en belastingontduiking uit Afrikaanse landen alleen al op bijna negentig miljard dollar.

Het kabinet spreekt het doel uit dat wereldwijde belastingontwijking moet worden tegengegaan en noemt daarbij ook expliciet het terugdringen van het gebruik van Nederland als doorstroomland. Ook gaat Nederland arme- en middeninkomenslanden helpen met capaciteitsopbouw voor een goed belastingbeleid en voor belastinginning.

Vaccinongelijkheid

Het laatste onderwerp uit het actieplan is vaccin- en mondiale gezondheidsongelijkheid. De covidpandemie heeft volgens het kabinet de enorme ongelijkheid in toegang tot vaccins, medicijnen en andere gezondheidsproducten blootgelegd. Ook is duidelijk geworden hoe belangrijk sterke, weerbare gezondheidssystemen zijn voor een eerlijke toegang tot gezondheid wereldwijd.

Beleidscoherentie en oog voor de belangen van ontwikkelingslanden vormen een integraal onderdeel van de Nederlandse gezondheidsstrategie, schrijft het kabinet. Nederland heeft zich tot doel gesteld bij te dragen aan het vergroten van mondiale toegang tot vaccins en geneesmiddelen door het stimuleren van kennisdeling en het stimuleren van lokale productie.

Voortgang

De Tweede Kamer zal jaarlijks worden geïnformeerd over de voortgang van het plan. Ook zal ons coherentiebeleid dan langs de meetlaat van al bestaande meetinstrumenten worden gelegd, zoals de Monitor Brede Welvaart van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), over de voortgang van de duurzame ontwikkelingsdoelen, en de Europese Spillover Index, die juist de negatieve impact van beleid op die doelen toetst.

De eerdere Actieplannen beleidscoherentie voor ontwikkeling zullen bovendien begin 2023 door de IOB, de inspectiedienst van het ministerie van Buitenlandse Zaken, geëvalueerd worden om inzicht te krijgen in de werking van het actieplan als instrument om beleidscoherentie voor ontwikkeling te realiseren.

Hoe kunnen verschillende ministeries de handen ineenslaan voor het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen? En welke aanknopingspunten biedt het nieuwe Actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling? Vice Versa, Building Change en de Fair, Green and Global Alliance diepen het in dit kennisdossier uit. Op woensdagmiddag 18 januari 2023 organiseren we samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken het Grote Coherentiedebat. Meld je aan door te mailen naar: benjamin@viceversaonline.nl