journalistiek over mondiale samenwerking

Vandaag, 5 december, is de perfecte dag voor een blik op wat Rina Molenaar (Woord en Daad) en Daniëlle Hirsch (Both ENDS) van de Grote Coherentiesint hebben gevraagd èn gekregen. ‘De minister nam onze verlanglijstjes maar heel beperkt over.’

tekst: Rina Molenaar en Danielle Hirsch

Vol verwachting klopte ons hart toen we het herziene Actieplan beleidscoherentie opendeden, want de wereld heeft sinds de edities van 2016 en ’18 niet stilgestaan. Mondiale voortgang op de duurzame doelen stagneert en de conditie van het klimaat holt achteruit. Daarom hadden we netjes ons verlanglijstje ingevuld.

We wezen minister Schreinemacher op de noodzaak om fossiele staatssteun aan te pakken in lijn met het klimaatakkoord van Parijs. Op de kwetsbaarheden van arme mensen, blootgelegd door de elkaar snel opvolgende corona- en graancrises. Op de urgentie van een herziening van onze visie op het mondiale voedselsysteem en een coherent landbouwbeleid. We vroegen om een eerlijke transitie naar een circulaire economie en om de consequente toepassing van de SDG-toets.

De minister nam onze lijstjes maar heel beperkt over. In onze schoen treffen we een plan dat de juiste woorden gebruikt, maar door essentiële omissies en onvoldoende afrekenbare doelen niet aan de lat staat voor de urgente uitdagingen van vandaag.

De slechtste score

Het coherentiebeleid van Nederland is van groot belang voor mens en natuur wereldwijd, want op de Spillover Index bungelt Nederland ergens onderaan. Ons open-handelsmodel heeft een grote negatieve impact op welzijn en ecosystemen over de hele wereld. We scoren het slechtst van heel Europa. Om in Sinterklaas-termen te blijven: ons land verdient de roe en zou ergens in de zak gegooid moeten worden.

De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking erkent dat in haar beleidsstukken en kondigt regelmatig aan dat er nu echt iets gaat gebeuren. Een stap in de goede richting is het toepassen van de SDG-toets op het brede buitenlandbeleid; dat is bij uitstek het instrument om de impact van bijvoorbeeld ons handels- en landbouwbeleid inzichtelijk te maken.

Danielle Hirsch (links) en Rina Molenaar. Credit: Danique Regterschot

Het actieplan kondigt de toepassing van deze toets op het brede buitenlandbeleid aan, maar alleen in relatie tot ontwikkelingslanden. De gevolgen van westerse productie- en consumptiepatronen voor mensen in ontwikkelingslanden erg groot, maar de duurzame doelen zijn universeel. Ze gelden evengoed voor Nederland zelf en voor landen als Brazilië, Indonesië en Zuid-Afrika, die niet langer tot ‘ontwikkelingslanden’ worden gerekend.

De staat van de planeet

Circulaire economie is binnen het plan een nieuw thema en krijgt de aandacht die het verdient. Om onze ecologische voetafdruk omlaag te brengen, moeten we in de eerste plaats onze consumptie matigen, maar moet er ook stevig op circulariteit worden ingezet. De transitie naar zo’n economie heeft een grote impact op ontwikkelingslanden: export van gebruikte materialen voor recycling leidt op dit moment tot grote afvalbergen in het Zuiden.

In dat licht is het verstandig dat de minister van een ‘eerlijke transitie’ naar een circulaire economie spreekt, èn het is goed dat ze naar het nog te verschijnen Nationaal Programma Circulaire Economie verwijst. Het is cruciaal dat de impact op ontwikkelingslanden een prominente plaats in dat programma krijgt.

De Kamer is aan zet

Daar staat tegenover dat zowel op klimaat als op voedselzekerheid er essentiële en urgente stappen missen – stappen die, gegeven de staat van de planeet en de groeiende ongelijkheid en kwetsbaarheid van haar bewoners, niet tot een volgend plan kunnen wachten. We hopen dan ook dat de Kamer zijn ruimte pakt om juist op coherentie concrete doelen en acties van dit kabinet te eisen:

• Maak het actieplan concreet en actiegericht: de tijd dat ministeries tevreden kunnen zijn als ze hun best maar doen, is voorbij. De toestand van de aarde en de groeiende armoede en ongelijkheid vereisen meer dan een vage inspanningsverplichting; het is hoog tijd voor concrete acties die gepaard gaan met meetbare resultaten op beleidsniveau. Zo is het mooi dat we ons aan de anderhalve graad opwarming gaan houden, maar het zegt niets over wat Nederland nu zelf gaat doen, de komende jaren.
• Het actieplan splitst de Nederlandse voetafdruk uit in materialen, broeikasgas, land en water, maar laat de sociale impact van onze investeringen, onze productie en consumptie buiten beschouwing. Zoals keer op keer blijkt, hebben die zaken nog veel te vaak erbarmelijke arbeidsomstandigheden, mensenrechtenschendingen en gewapend conflict in het Zuiden tot gevolg. De annex refereert aan ‘de bestrijding van armoede en ongelijkheid’, maar er is geen indicator die vooruitgang op die dimensie meet. Ook wordt er te makkelijk naar de komst van een feministisch buitenlandbeleid verwezen als excuus om daar geen coherentieaandacht aan te besteden. Gendergelijkheid verdient expliciete aandacht in alle beleidsstukken, dus zeker ook in dit Actieplan.
• Een van de meest in het oog springende elementen is de inzet op voedselzekerheid. De Minister ziet op de hoogwaardige inzet van biogrondstoffen en biodiversiteit als ‘dwarsdoorsnijdend thema’ binnen de ontwikkelingssamenwerking. Het is goed dat het kabinet hier actie op onderneemt, maar een urgente focus op voedselzekerheid – hèt thema voor veel mensen in het Zuiden – binnen het brede buitenlandbeleid ontbreekt. Gegeven de rol van Nederland als een van ’s werelds grootste handelaren in landbouwproducten is het tijd voor een nieuwe benadering van onze voedselsystemen, waarin we de voetafdruk van onze internationaal vertakte agrarische sector onder ogen zien, omdat die de ontwikkeling van een duurzame, lokale landbouw in Afrika, Azië en Latijns-Amerika danig in de weg staat. Laat de Adviesraad Internationale Vraagstukken hier de inspirator zijn: ‘De consensus is dat Afrika meer zelfvoorzienend op het gebied van voedsel moet worden.’ Dit AIV-advies is bij uitstek een coherentievraagstuk waar ook minister Adema namens LNV een leidende rol in moeten nemen.
• Corona heeft laten zien dat er erg veel haken en ogen aan het mondiale gezondheidssysteem zitten – het is dus nodig de vaccin- en mondiale gezondheidsongelijkheid verder uit te diepen. Het is goed dat dat genoemd wordt, maar zoals het nu in het Actieplan staat, is het nauwelijks meer dan een verwijzing naar de mondiale-gezondheidsstrategie of naar de onderliggende structuren van patentenbescherming die een groot probleem zijn voor de spreiding van welzijn.

We hopen op snelle en doortastende actie van de Kamer en de betrokken ministeries om het Actieplan 2022 in lijn met de  noden van dit ogenblik te brengen. Onze planeet en miljoenen van haar bewoners hebben geen tijd om tot Sinterklaas 2023 te wachten.

Als onze aarde eens mocht bedenken,  

wat Nederland haar zou kunnen schenken: 

‘Weet je waar ik de vruchten van pluk? 

Van jullie verkleinde ecologische voetafdruk.’

Hoe kunnen verschillende ministeries de handen ineenslaan voor het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen? En welke aanknopingspunten biedt het nieuwe Actieplan beleidscoherentie voor ontwikkeling? Vice Versa, Building Change en de Fair, Green and Global Alliance diepen het in dit kennisdossier uit. Op woensdagmiddag 18 januari 2023 organiseren we samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken het Grote Coherentiedebat. Meld je aan door te mailen naar: benjamin@viceversaonline.nl