journalistiek over mondiale samenwerking

In de ontwikkelingssector en in de politiek is er veel aandacht voor het thema inclusie. Breed leeft de wens dat niemand over het hoofd wordt gezien. Intussen is de praktijk vaak complex en weerbarstig. De gedeelde motivatie om mensen die nu nog vaak over het hoofd worden gezien (beter) te bereiken, was voor een aantal collega’s uit de sector aanleiding om met elkaar op reis te gaan. In Ethiopië bezoeken zij projecten voor uiterst kwetsbare mensen die niet of nauwelijks meedoen in de maatschappij en niet of nauwelijks worden bereikt door ontwikkelingsinitiatieven. Wie zijn deze mensen en waarom zijn ze buitengesloten? Wat werkt om hen wél in te sluiten? Voorzien projecten effectief in de behoeften van de doelgroep en op welke manier sluiten ze aan op lokale structuren? Hoe krijgen zaken als participatie, eigenaarschap, zelforganisatie en self-reliance aandacht? In een serie blogs doen zij per dag verslag van hun ervaringen en inzichten.

Zaterdag bezoeken we twee projecten in Addis Ababa die zich richten op kwetsbare ouderen. Veel ouderen hebben een moeizaam bestaan in Ethiopië. Een algemeen pensioenstelsel bestaat niet en de overheid kent geen structurele ondersteuningsmaatregelen voor ouderen. De meeste ouderen proberen daarom zo lang mogelijk een inkomen te verwerven en doen zo mogelijk een beroep op hulp van hun kinderen. Met name ouderen met slechts een beperkt of geen netwerk zijn uiterst kwetsbaar.

Deze groep staat vrijwel alleen in het leven en wordt niet of nauwelijks bereikt met bestaande vormen van maatschappelijke ondersteuning of initiatieven van ngo’s. De grote vraag is hoe deze mensen menswaardig oud kunnen worden in een land waar velen arm zijn en er grote interne spanningen zijn. Wat is de reden dat ngo’s nauwelijks aandacht hebben voor deze groep? Het zal toch niet zijn omdat ‘de jeugd de toekomst heeft’? Zouden we, onuitgesproken, de waarde van mensen afmeten aan wat ze (nog) kunnen (gaan) presteren?

Maandelijks geldbedrag

Het eerste project wordt uitgevoerd door de zusters van de Society of the Helpers of Mary, een congregatie van de Ethiopian Catholic Church, met financiële steun van de Nederlandse stichting Oud in Afrika. In beide projecten die we vandaag bezoeken, worden de mensen die voor ondersteuning in aanmerking komen voornamelijk aangedragen door de lokale overheid (de kebeles). In het eerste project bestaat de interventie uit een maandelijks geldbedrag van 150 birr, ongeveer 3 euro, dat de mensen tijdens een maandelijkse bijeenkomst in het gemeenschapscentrum krijgen uitgekeerd. Voor mensen die ziek zijn, zijn er beperkte mogelijkheden om eenvoudige behandelingen te betalen.

Op weg naar het tweede project reflecteren we op wat we zagen en hoorden. We concluderen dat de geboden hulp, in de vorm van een klein geldbedrag en persoonlijke aandacht, zeker relevant is voor deze groep ouderen. Zij staan immers grotendeels alleen in het leven en zijn te arm om een gezond dieet te bekostigen, en ze kunnen al helemaal geen medische behandelingen betalen. Vanwege de beperkte financiële middelen moeten de zusters zich beperken tot deze vorm van ondersteuning. Maar is het genoeg voor een menswaardige oude dag? Is het genoeg om mensen hun waardigheid terug te geven?

Sociale relaties opbouwen

Het tweede project wordt uitgevoerd door de congregatie Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes, met steun vanuit de stichting Broeders van Goede Werken Glorieux en stichting Dioraphte. Het project heeft een ruimer budget en richt zich op een kleinere groep ouderen. De ouderen krijgen dagelijks een voedzame maaltijd, hebben de mogelijkheid om te douchen en kunnen een bezoek aan de kapper brengen. Daarnaast heeft het project een basale medische post, waar eenvoudige gezondheidsproblemen behandeld kunnen worden. Zo nodig kunnen mensen doorgestuurd worden.

Recent werd ook een ruimte ingericht met makkelijke stoelen, waar de ouderen een poosje kunnen verblijven met elkaar. Op deze manier kunnen sociale relaties worden opgebouwd en onderhouden. Men denkt na over het opzetten van nachtopvang. Het valt ons op dat op het terrein een vrolijke sfeer heerst onder de ouderen.

Als we reflecteren op de beide bezoeken zijn we in de eerste plaats getroffen door de situatie van de ouderen die (vrijwel) alleen staan in het leven. Hun leven in dit land is moeilijk, terwijl zij er ook recht hebben op dat er mensen zijn die naar hen omzien! Voor de mensen die we vandaag ontmoeten is dat het geval. Voor hen zijn er mensen die zich om hen bekommeren en hen bijstaan met veel inzet en liefde. Omdat ze weten dat ieder mens het leven van God ontvangt en daarmee van onschatbare waarde is. Dat is de basis waarop gebouwd kan worden, de drive waarmee gezocht kan worden naar een menswaardige oude dag.

Gezien worden en meedoen

Maar er zijn veel ouderen in Ethiopië en andere landen naar wie (nog) niet wordt omgezien. Wat is nodig voor een menswaardige oude dag voor deze mensen? In Nederland spreken we vaak over ‘bed, bad en brood’ als het gaat om het definiëren van een bestaansminimum. Dat is hier ook nodig en daar zagen we ook het nodige van.

We voerden ook het gesprek over de vraag of die harde bestaanscriteria voldoende zijn. Nee, kregen we te horen, gezien worden en meedoen als mens, dat is eigenlijk nog belangrijker. Dus het is nodig plaatsen en gelegenheden te scheppen waar mensen persoonlijke aandacht krijgen en met elkaar kunnen omgaan, verhalen kunnen vertellen en aanhoren. Waar dat vorm krijgt zie je mensen opfleuren, dat zagen we vandaag.

Dit is de eerste blog in een serie van 5. Het reisgezelschap wordt gevormd door Betteke de Gaay Fortman (adviseert ontwikkelingsinitiatieven vanuit haar eigen consultancybedrijf, Tunafasi, en is daarnaast directeur van Friendship Nederland), Dicky Nieuwenhuis (CEO van SeeYou), Henk van Stokkom (als adviseur betrokken bij verschillende vermogensfondsen die goede doelen financieel steunen, met name ook in de ontwikkelingssector), Rina Molenaar (CEO van Woord en Daad) en Wim Blok (kennisstrateeg bij Woord en Daad en als learning lead betrokken bij het beleidsthema ‘Reaching the unreached’).