journalistiek over mondiale samenwerking

De Afrika-strategie is ‘het vehikel bij uitstek’ om de sociale bescherming voor kwetsbare groepen op te schroeven, schrijven Jochem Duinhof en Zina Nimeh in dit opiniestuk. En zo geef je ze de ruimte ‘om hun rol in de gemeenschap in te nemen’ – en zo’n kans komt niet voortdurend voorbij, sporen ze de ministers aan.

Door: Jochem Duinhof en Zina Nimeh

Een tijdje terug was een van ons in Tanzania op bezoek bij de familie van Noni, een meisje van acht dat vol enthousiasme over haar goede schoolresultaten vertelde, en grootmoeder Adamma keek trots mee. Door de gestegen voedselprijzen heeft ze moeite om voor Noni en haar broer te zorgen.

De ouders van Noni zijn beiden buiten beeld: de vader ontvluchtte het gezin direct na haar geboorte, de moeder woont en werkt inmiddels in een stad ver weg. Als het middenveld niet in actie was gekomen, stond Adamma er bij de opvoeding van haar kleinkinderen alleen voor. De kans is groot dat Noni dan mee had moeten helpen om rond te komen, in plaats van naar school te gaan.

Gebrek aan vangnetten

Zoals het verhaal laat zien, zijn Afrikaanse ouderen kwetsbaar voor armoede – met name een gebrek aan sociale bescherming speelt ze vaak parten: slechts 27 procent ontvangt een vorm van financiële ondersteuning na de werkzame levensjaren (cijfers uit 2020). Zo raken ze veelal afhankelijk van hun omgeving, en een sociaal vangnet is niet voor iedereen beschikbaar.

Verstedelijking en het uiteenvallen van de traditionele extended families zorgen ervoor dat ouderen op zichzelf zijn aangewezen. Ook het ontbreken van overheden die financieel kunnen ondersteunen speelt Afrikaanse ouderen parten. Volgens onderzoek ligt in vrijwel alle Afrikaanse landen het aantal ouderen dat een pensioen ontvangt onder de tien procent.

Daardoor moeten ze nog te vaak op eigen kracht in hun levensonderhoud en dat van eventuele kleinkinderen voorzien; het risico dat ze zo in langdurige armoede verzeild raken is zeer groot. In Afrika ontvangt ook maar negen procent van de mensen met een beperking een vorm van financiële ondersteuning, en in 2020 ontving vijftien procent van de moeders een bijdrage voor hun kinderen.

Kansen binnen de strategie

Op dinsdag 30 mei publiceerden de ministers Hoekstra (Buitenlandse Zaken) en Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) de Nederlandse Afrika-strategie, die het beleid voor tien tot vijftien jaar uitstippelt. Het is een uitgelezen kans de ontwikkeling van sociale vangnetten voor ouderen, mensen met een beperking en kwetsbare gezinnen met kinderen aan te jagen, waardoor zij de ruimte krijgen om hun rol in de gemeenschap in te nemen.

Momenteel is er in de strategie alleen weinig aandacht voor die specifieke ontwikkelingsuitdaging, terwijl er kansen te over zijn om het voortvarend op te pakken. Zo is het van belang dat Nederland Afrikaanse overheden actiever ondersteunt bij het bieden van een financieel vangnet aan potentieel kwetsbare mensen, onder wie ouderen – denk aan uitkeringen, pensioenen en verzekeringen.

Zo’n financieel vangnet zorgt ervoor dat mensen veerkrachtiger zijn wanneer er tegenslag optreedt en er wordt mee voorkomen dat kinderen van school worden gehaald of dat er essentiële productiemiddelen worden verkocht om maar aan de kortetermijnbehoeften te voldoen. Een extra voordeel: no strings attached, ontvangers bepalen zelf waaraan ze het geld besteden, zoals aan water, eten of onderwijs – en dat werkt goed, blijkt uit onderzoek.

De Nederlandse overheid kan eraan bijdragen door het eigen belastingstelsel op orde te maken, waardoor westerse multinationals Afrikaans belastinggeld niet meer via Nederland kunnen wegsluizen. En Nederland kan samen met de internationale gemeenschap méér investeren in het kwijtschelden van schulden van Afrikaanse landen. Beide interventies zijn nodig om de Afrikaanse landen voldoende financiële slagkracht te geven voor het bieden van een sociaal vangnet.

Een andere manier om bij te dragen is door internationaal voor een wereldwijd fonds voor sociale bescherming te pleiten. Nieuw onderzoek heeft voor het eerst uiteengezet hoe financiering van sociale bescherming voor iedereen mogelijk zou zijn tegen relatief lage kosten, met ontzettend positieve effecten op het terugdringen van armoede en ongelijkheid. De Afrika-strategie is het vehikel bij uitstek om zulke activiteiten te ontplooien, de komende tijd.

Financiële vangnetten bieden kinderen als Noni een stabielere thuisbasis, wat ze de kans geeft zichzelf te ontwikkelen en met een gerust hart uit te kijken naar de dag dat ze zelf opa of oma zullen zijn – dat toekomstperspectief mag geen enkel kind ontnomen worden.

Jochem Duinhof is politiek adviseur bij Dorcas Aid International en Zina Nimeh is universitair hoofddocent openbaar beleid aan de United Nations University in Maastricht