journalistiek over mondiale samenwerking

‘Wie in Afrika woont,’ stelt Shungu Kanyemba, ‘weet dat tachtig procent van onze bevolking van economische activiteiten uit het achterland afhankelijk is. We hebben allemaal wel een neef die nog steeds op het platteland werkt, als boer, en elke keer als je er langsgaat realiseer je je dat het leven er niet verandert. Ze maken de bakstenen nog *altijd op dezelfde manier! En dàt mag weleens omgegooid worden.’

 ‘Dit is het verhaal van een kleine Afrikaanse katoenboer’, zegt Shungu Kanyemba. ‘Tussen zaaien en oogsten zit vier maanden, daarna doet hij het in zakken en brengt hij het naar de ginnerij. Voor het katoen dat ten slotte een T-shirt wordt en in de VS voor vijftien dollar wordt verkocht, krijgt hij maximaal twintig cent – zeg: een tachtigste.

‘Het is niet eerlijk. Aan het eind van het jaar heeft hij zo’n tweeduizend dollar verdiend en tegelijkertijd is er iemand in Europa de eigenaar van een kledingmerk, woont-ie in een penthouse en verdient-ie méér aan het katoen dan de boer. We moeten nadenken over hoe de inkomsten van de boer te diversifiëren zijn, hoe zijn productiviteit valt op te schroeven en hoe hij de prijs kan verhogen.

‘Dat is het hogere doel van mijn werk en van Kvuno, mijn sociale onderneming, die “wealth to the farmer” als parool heeft – en ik herinner me dat toen we dat zinnetje bedachten, iedereen in het vergaderkamertje het een “strijdkreet” vond. Het is onze missie: kleine boeren vermogend maken.’

Als Zimbabwaan woont Shungu Kanyemba sinds 2009 in Zuid-Afrika. Door zijn liefde voor innovatie en door zijn geloof dat de digitale revolutie de ommekeer voor de kleinschalige Afrikaanse boer zal betekenen, is hij als voormalig student in de toegepaste natuurkunde naar de computerwetenschappen overgestapt.

Hij voegde er nog een zakelijke master aan de Universiteit van Kaapstad aan toe, die hem de vaardigheden voor start-ups en voor ondernemer- en leiderschap heeft gegeven. ‘Het kwam als een soort openbaring tot me: ik wilde altijd al ideeën in zaken omzetten, realiseerde ik me. Ik wilde dingen uitzetten, experimenteren en dan voor verandering zorgen.’

Hoewel Kanyemba eerst het durfkapitalisme had willen betreden, vond hij zichzelf al snel bij een ngo terug, als projectmanager voor de ontwikkeling van kleine ondernemingen. ‘Daardoor besefte ik’, zegt hij, ‘dat het me beviel om níet voor bedrijven te werken die om winst en aandeelhouders draaien, maar dat het mooi is dat het overschot wordt teruggepompt om *nog meer voor het goede doel te gaan.’

Niettemin: pas toen hij voor Solidaridad als leider van digitale innovatie voor micro-ondernemingen in Zuidelijk Afrika aan de slag ging, kreeg hij daadwerkelijk de kans de ideeën tot zaken om te vormen.

‘In het begin’, zegt hij, ‘vond ik een ICT-baan niet boeiend, totdat ik begreep dat het veel meer behelst: het regelt technologie voor kleine boeren om toegang tot platformen te krijgen die de grote boeren gebruiken – en ik kreeg de speelruimte om bedrijfjes te starten die dat werkelijkheid maken.

‘Ik bedacht dat ngo’s de rol van risicokapitalisten konden spelen, vóór sociale ondernemingen, maar dan zonder winstdoelstelling voor aandeelhouders. Als eerste moesten we de nieuwste technologie regelen, zodat de kleine boer – die maar een paar hectaren heeft – zo’n tweeduizend dollar per jaar kon gaan verdienen. Hoe konden we het inzetten om voor meer (duurzame) productiviteit te zorgen?’

Shungu Kanyemba.

Diezelfde technologie zouden ze moeten gebruiken om een betere onderhandelingspositie binnen de keten te verkrijgen. ‘En we hebben het ook over rendement’, zegt Kanyemba. ‘De kloof tussen groot- en kleinschalige boeren is immens en mede door de digitale kloof levert een hectare voor de eersten veel meer op dan voor de laatsten – daarover maakte ik me zorgen, het zat me dwars.

‘Totdat we het digitale domein geheel en al omarmen, met al zijn kansen en mogelijkheden, blijven wij, degenen die de kleine boer van harte ondersteunen, achter dat soort feiten aanlopen.’

Dat wat het punt waarop Kvuno om de hoek kwam kijken. Vandaag de dag levert het digitale diensten aan kleinschalige boeren, zodat die efficiënte praktijken kunnen opdoen, waaronder: digitaal grondonderzoek, een logistiek meldingssysteem waarmee boeren om mechanisatie en gereedschap kunnen vragen, informatie door kunnen geven en data bijeen kunnen brengen, zodat ze de transactiekosten omlaag kunnen brengen en de digitale organisatie op kunnen tuigen om in de zadenhandel te gaan.

‘Kvuno draagt aan de waardeketen bij’, zegt Kanyemba, ‘door boeren de nodige diensten betáálbaar aan te bieden: ons zakenmodel bestaat uit kostenbesparingen, zou je kunnen zeggen, met de hulp van donororganisaties.’

Als je het levensonderhoud van kleinschalige boeren – in de goede zin – op z’n kop wil zetten, vervolgt hij, dan moet je naar alternatieve zakenplannen kijken en naar digitale innovatie die oplossingen voor zowel de boer zelf als voor de medewerkers biedt.

‘Tachtig procent van hun kosten moet echt relevant zijn, en dicht bij huis gemaakt worden. De man die op z’n motor aankomt om de bodem te testen, moet hetzelfde levenspeil genieten als de kleine boer – we hebben waardeketens nodig die in handen zijn van mensen met eenzelfde soort bestaan. Zo’n bedrijfsmodel moet op hyperlokaal niveau verticaal worden ingezet.’

Wat vuurt hem nu precíes aan, om meer welvaart naar de Afrikaanse kleine boer te brengen? ‘Dat is tweeledig’, zegt hij. ‘Innoveren, wat me in de genen zit – ik houd ervan bestaande systemen te verstoren en om te gooien, vooral als ze nu problemen opleveren. Omdat ik zo diep in de digitale wereld zit, en omdat het internet op zich verstorende eigenschappen heeft, kan ik daarmee flink aan de slag… uiteraard op verantwoordelijke wijze, alleen als het iets góeds doet.

‘Bedrijfsmodellen spreken me ook buitengewoon aan: hoe dagen we de ingesleten vooronderstelling uit dat een zaak bestaat om de aandeelhouders rijk en gelukkig te maken? Zouden we niet minstens een derde van de bedrijven zover kunnen krijgen dat die in een ecosysteem opereren dat er voor de behoeften van de kleine boer is?’

Kader:

‘De uitdaging is’, zegt Shungu Kanyemba, ‘om een experiment uit vijf districten in Zuidelijk Afrika naar het hele continent te brengen. Digitaal maakt het verschil, het stelt ons in staat waanzinnige dingen te doen, zoals de kosten van boeren te verkleinen.

‘Het geeft ons de kans niet alleen hun producten, maar ook hun stem samen te brengen. We voorzien een toekomst waarin boeren digitaal verenigd zullen zijn en ze hun transacties digitaliseren – ze opzoeken en zaken met ze doen zal zoveel makkelijker zijn.

‘Het is van belang met organisaties in zee te gaan die een dóel hebben, om de kleine boeren meer helpen te producenten en ze een meer gehoorde stem in de waardeketen te laten ontwikkelen. Bij Solidaridad noemen we dat “verandering die ertoe doet”, en dat motiveert.’