journalistiek over mondiale samenwerking

Zelfs rasoptimist Paul van den Berg ziet weinig sprankjes hoop als hij door de lens van ontwikkelingssamenwerking naar de aankomende Tweede Kamerverkiezingen kijkt. In deze blog legt hij uit waarom, maar eindigt hij toch nog met een zonnestraaltje achter de wolken.

Toen ik geschiedenis studeerde in Groningen, was Herfsttij der Middeleeuwen van de befaamde Groningse historicus Johan Huizinga een van mijn favoriete boeken. Prachtig woord: herfsttij. En zo passend bij de afgelopen weken waarin de bladeren razendsnel verkleurden en door de storm van de bomen vielen.

Het is ook de gemoedstoestand waarin ik me bevind als ik door de lens van ontwikkelingssamenwerking naar de aankomende Tweede Kamerverkiezingen kijk. Ik ben overwegend een optimistisch mens, en zie vrijwel altijd lichtpuntjes aan het einde van donkere tunnels. Maar ik moet nu toch wel heel veel moeite doen om sprankjes hoop te ontwaren in The Great Unknown waar we naartoe navigeren op 22 november. Laat me deze somberheid uitleggen, maar – om je als lezer niet helemaal bij de pakken neer te laten zitten – eindigen met een zonnestraaltje achter de wolken.

Objectief geen beter moment

In de eerste plaats is er objectief gezien geen beter moment om het belang van internationale samenwerking en het substantieel investeren daarin politiek uit te dragen. De wereld staat in brand, met grootschalige conflicten in de nabijheid van Europa. Het tegengaan van klimaatverandering en  ‘grip krijgen op’ migratie zijn belangrijke verkiezingsthema’s. En er is van links tot rechts overeenstemming dat de bestaanszekerheid verbeterd moet worden, omdat het onacceptabel wordt gevonden dat in een rijk land als Nederland steeds meer mensen de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen. Dit zijn thema’s waar vrij gemakkelijk de link kan worden gelegd met ontwikkelingssamenwerking. Maar toch gebeurt dat bar weinig.

Fractievoorzitter Dilan Yesilgöz knalde er recent de VVD-klassieker in om fors op ontwikkelingssamenwerking te willen bezuinigen om haar ambities voor Nederland te realiseren. Uit de CPB-doorrekeningen van de verkiezingsprogramma’s blijkt vervolgens dat de VVD 5,3 miljard euro (!) wil bezuinigen op OS, waardoor alleen het verlenen van noodhulp overblijft. Daarmee totaal voorbijgaand aan het feit dat als het goed gaat met de wereld, het goed gaat met Nederland. En dat je achter de dijken verschansen in een totaal vervlochten wereld, een zeer kortzichtige en zelfs stompzinnige strategie is.

Maar ook op links zie je maar weinig politici écht in de bres springen voor het belang van ontwikkelingssamenwerking. Kanshebber op de verkiezingsoverwinning Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks) heb ik over veel dingen zijn vuist op tafel zien slaan in de afgelopen weken, maar ik heb nog geen gepassioneerd betoog van hem gehoord over het bestrijden van mondiale ongelijkheid.

Nu gebiedt de eerlijkheid te zeggen dat ontwikkelingssamenwerking vrijwel nooit een belangrijk thema is in een verkiezingscampagne. Maar het is wel opvallend dat in deze campagne meer dan ooit Nederland als een eiland lijkt te worden beschouwd. En dat is riskant. Want wanneer geen enkele partij zijn vinger opsteekt voor ontwikkelingssamenwerking, kunnen er op de formatietafel nare dingen gebeuren. In 2012 liep dat heel slecht af, toen PvdA-fractievoorzitter Diederik Samsom na een potje kwartetten met Mark Rutte akkoord ging met de wens van de VVD om 1 miljard te snijden in het ontwikkelingsbudget.

Afscheid van woordvoerders ontwikkelingssamenwerking

In de tweede plaats nemen we na de verkiezingen afscheid van een flink aantal woordvoerders voor ontwikkelingssamenwerking. Uiteraard moeten we de verkiezingsuitslag nog afwachten – sommigen staan op de kandidatenlijst en hopen nog op een plekje – maar Stieneke van der Graaf (ChristenUnie), Alexander Hammelburg (D66), Jan Klink (VVD), Jasper van Dijk (SP), Tunahan Kuzu (DENK) en Chris Stoffer (SGP, die fractievoorzitter is geworden) zien we waarschijnlijk niet meer terug in de vaste Kamercommissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. En voor Bart van den Brink (CDA) is het nog even flink zweten met zijn zevende plek op de lijst.

Kortom, we kunnen weer een heel nieuwe generatie woordvoerders gaan verwelkomen, waaronder ook nieuwe Kamerleden van NSC en BBB. En het was met het institutionele geheugen sowieso al niet geweldig gesteld, om het voorzichtig uit te drukken. Gelukkig heeft PvdA/GroenLinks de zeer ervaren en kundige Tom van der Lee in de gelederen, en mogelijk Daniëlle Hirsch – de directeur van Both ENDS- die kans maakt met haar 27^e plek op de lijst. Maar hoe dan ook wordt er flink ingeboet op het kennisniveau in de Kamer na 22 november.

Ministerschap geen eclatant succes

In de derde en laatste plaats was het ministerschap van Liesje Schreinemacher bepaald geen eclatant succes. Haar beleidsnota Doen waar Nederland goed in is maakte al geen onuitwisbare indruk, laat staan de vele debatten waarin ze zich nauwelijks staande hield en inhoudelijk vaak te kort schoot. In de ranglijstjes bungelde Schreinemacher steevast onderaan als minst zichtbare en minst bekende bewindspersoon.

Dieptepunt waren de debatten over de dreigende bezuinigingen naar aanleiding van de sterk gestegen kosten voor de eerstejaars opvang van asielzoekers in Nederland, die uit haar budget worden betaald. Van een minister voor BUHAOS mag je verwachten dat die zich tot het uiterste inspant om zoveel mogelijk middelen in handen te hebben voor het bieden van noodhulp en het stimuleren van duurzame ontwikkeling in lage – en middeninkomenslanden. Maar Schreinemacher liet het totaal afweten en bleef maar herhalen dat er nou eenmaal een systematiek is afgesproken en dat er niet aan het regeerakkoord getornd kon worden.

De hoop die in de sector leefde dat met het leveren van de minister de VVD een andere toon zou gaan aanslaan over nut en noodzaak van ontwikkelingssamenwerking is de afgelopen jaren tijdelijk bewaarheid geworden in de persoon van de aimabele en zeer toegankelijke Jan Klink. Maar met zijn vertrek uit de Kamer, en de volkomen immorele plannen van de VVD het ontwikkelingsbudget te laten verdampen, zijn we weer terug bij af. En dan komt vast ook weer de optie op de formatietafel te liggen dat een staatssecretaris in plaats van een minister de klus zou moeten kunnen klaren.

De zonnestraaltjes

Zo, dit was de somberheid. Hopelijk ben je niet volledig afgehaakt, want nu nog wat zonnestraaltjes.  Laten we ons vooral niet alleen blindstaren op de uiterst volatiele Haagse kaasstolp. De verkiezingen van 22 november zijn hoe dan ook een momentopname. De politieke aardverschuivingen van de afgelopen jaren laten zien dat een winnaar in de kortst mogelijke tijd een verliezer kan worden.

Peilingen zijn palingen, maar ook verkiezingsuitslagen hebben tegenwoordig een korte houdbaarheidstermijn. Elke dag weer zien we de grote betrokkenheid van talrijke Nederlanders bij klimaatproblematiek, bij noodhulpacties, bij het geven van taallessen aan vluchtelingen, bij solidariteitsacties voor Oekraïne, Gaza, Afghanistan en wat dies meer zij.

Dat de politiek nu vooral met Nederland bezig is, en dat we mogelijk een (centrum) rechts kabinet gaan krijgen dat investeren in ontwikkelingssamenwerking laag op het prioriteitenlijstje heeft staan, moet vooral niet onze ogen sluiten voor het grote potentieel dat er in onze samenleving aanwezig is voor ‘omzien naar elkaar’, óók voor mensen aan de andere kant van de wereld. Ooit gaat in de politiek het roer wel weer om.

Paul van den Berg (1976) is politiek adviseur bij Cordaid. Hij studeerde in 2000 af in de Eigentijdse Geschiedenis in Groningen, waarna hij toetrad tot de ontwikkelingssector via het Bureau Beleidsvorming Ontwikkelingssamenwerking (BBO). Tussen 2005 en 2007 werkte hij bij ICCO, en sinds 2007 bij Cordaid.